Menopauza – objawy, ile trwa + sposoby na złagodzenie

Menopauza – co to jest?

Menopauza to moment trwałego ustania miesiączki – jej brak trwający 12 miesięcy jest równoznaczny z zakończeniem okresu reprodukcyjnego. Najczęściej menopauza przypada na wiek od 45 do 56 lat.

Wraz z procesem starzenia dochodzi do zmniejszonej aktywności jajników, w tym spadku liczby pęcherzyków jajnikowych, co sprawia, że nie ma odpowiedniej ich ilości, aby zareagować na działanie FSH. Finalnie zmiany hormonalne prowadzą do spadku produkcji estrogenów, ustaniu miesiączki i pojawieniu się symptomów menopauzy.

Szacuje się, że nawet 80% kobiet może doświadczać objawów menopauzy, ale o różnym nasileniu. Wiele elementów stylu życiu będzie miało na to wpływ, m.in.:

• dieta,
• aktywność ruchowa,
• palenie papierosów,
• spożywanie alkoholu,
• nadmierna masa ciała,
• stres emocjonalny.

Najczęściej wymieniane są objawy naczynioruchowe obejmujące uderzenia gorąca, kołatanie serca i migreny, a także nocne poty zakłócające jakość snu.

Jakie są etapy menopauzy?

Wyróżnia się 3 etapy zanikania funkcji rozrodczych kobiet w menopauzie: okres perimenopauzy, menopauzalny i pomenopauzalny. 

Menopauza jest procesem, a więc zmiany wynikające ze spadku hormonów nie pojawiają się z dnia na dzień. W pierwszym etapie określanym jako perimenopauza obserwowane są zaburzenia miesiączkowania. Oznacza to w praktyce, że miesiączki stają się nieregularne, a cykl całkowicie nie ustaje.

W kolejnym etapie dochodzi coraz rzadszych miesiączek, aż ostatecznie przestaną się pojawiać. Menopauza (co w wolnym tłumaczeniu oznacza: ostatnia miesiączka) jest określana jako stan, w którym cykle menstruacyjne ustają na stałe z powodu zaprzestania produkcji hormonów rozrodczych przez jajniki przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy.

Na tym etapie pojawiają się właśnie charakterystyczne dla menopauzy objawy:

• uderzenia gorąca,
• zaburzenia snu,
• suchość pochwy,
• obniżenie nastroju.

Przyczyny menopauzy

Przyczyny menopauzy wynikają ze zmniejszenia pęcherzyków jajnikowych i niemożności produkowania przez nich hormonów płciowych, co wynika z procesu starzenia się organizmu. Spadek estrogenów zaburza pracę osi podwzgórze-przysadka-jajniki, co powoduje wzrost parametrów FSH i LH.

Wynika to z faktu, że obniżony poziom estrogenów zaburza mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego umożliwiającego samoregulację wydzielania hormonów (gonad) na osi podwzgórze-przysadka-jajnik. Obniżenie stężenia estrogenów prowadzi do rozwinięcia charakterystycznych dla menopauzy objawów.

Czym jest przedwczesna menopauza?

Za przedwczesną menopauzę uznaje się stan, kiedy u dochodzi do ustania funkcji cyklu przed 40. rokiem życia. Nie do końca znane są przyczyny takiego stanu rzeczy – może to być wynik predyspozycji genetycznej, ale także chorób przewlekłych (cukrzyca, zaburzenia funkcji tarczycy) czy włączonej terapii (chemioterapia, chirurgiczne usunięcie jajników).

Objawy menopauzy

W związku z trwającą w organizmie przebudową hormonalną i spadkiem produkcji estrogenów i progesteronu dochodzi do pojawienia się szeregu objawów.

Najczęściej wymieniane objawy menopauzy to:

• przyspieszone bicie serca, kołatanie serca,
• nocne poty i uderzenia gorąca,
• zaburzenia snu,
• zmienność nastroju,
• bóle głowy,
• suchość, ból pochwy,
• obniżone libido,
• bolesność podczas współżycia,
• osteoporoza (w późniejszym okresie).

Ile trwa menopauza?

Menopauza w dosłownym tłumaczeniu oznacza „ustanie miesiączki” i szacuje się, że okres okołomenopauzalny może trwać około 5-7 lat, a cały proces wygaszania aktywności jajników może być dłuższy. Zatrzymanie produkcji estrogenów i progesteronu wiąże się z pojawieniem objawów o różnym nasileniu, w tym ze strony emocjonalnej, fizycznej i behawioralnej.

Co łagodzi objawy menopauzy?

Farmakoterapia

Najczęściej stosowaną grupą leków w łagodzeniu dolegliwości menopauzalnych jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ). Jest to nic innego jak substytut naszych endogennych hormonów płciowych, a więc leki na objawy menopauzy to preparaty zawierające estrogeny i progesteron, podawane w postaci tabletek, plastrów.

Ważne jednak, aby decyzję o włączeniu HTZ podejmować wraz z lekarzem prowadzącym, ponieważ kluczowe jest dobranie dawek leków, a także uwzględnienie działań niepożądanych, które mogą się pojawić.

Ze względu na częsty spadek nastroju, jak i depresję włączane bywają leki przeciwdepresyjne (m.in. leki z grupy SSRI), a także podejmowana jest terapia poznawczo-behawioralna. Tutaj także kluczowe jest zaopiekowanie psychiatry i/lub psychoterapeuty, aby ścieżka terapii przebiegała właściwie.

Suplementacja

W okresie menopauzy często zwracamy się ku medycynie naturalnej. Suplementy zawierające m.in. zioła w swoim składzie mogą wykazywać całkiem niezłą skuteczność przy zachowaniu dobrej tolerancji i braku znaczących działań niepożądanych.

W jednym z badań (randomizowane, podwójnie zaślepione) wykazano, że kobiety po menopauzie w wieku 45-60 lat zostały podzielone na dwie grupy: leczoną i placebo. Grupie pierwszej podawana była mieszanka ziołowa składająca się z:

• izoflawonów sojowych,
• pluskwicy groniastej,
• ekstraktów z oleju z wiesiołka,

a grupie drugiej podawano placebo.

Okres interwencji obejmował 12 tygodni. Po tym czasie (ale i w połowie interwencji) oceniano nasilenie symptomów, badania krwi oraz parametry endokrynologiczne.

Co udało się ustalić? 

• Suplementacja nutraceutykami wykazała statystycznie istotną redukcję uderzeń gorąca i pocenia, problemów ze snem, obniżonego nastroju i objawów drażliwości w porównaniu z grupą placebo.
• Nie było istotnych różnic w poziomach hormonów między grupą testową a grupą placebo, jednak stwierdzono niższe stężenia CRP, a także trójglicerydów i LDL w grupie leczonej.
• Nie zgłoszono żadnych działań niepożądanych podczas leczenia.

Badanie to wskazuje potencjał nutraceutyków w łagodzeniu objawów menopauzy, a także wspierania wskaźników zdrowia po przebytej menopauzie.

Zioła na menopauzę

Badane są różne ekstrakty ziołowe pod kątem wspierania łagodzenia objawów menopauzy. Choć nadal potrzebujemy większej liczby badań, dotychczasowe prace naukowe dostarczyły ciekawych wniosków.

• Niepokalanek mnisi m.in. posiada zdolność do zwiększonego wydzielania melatoniny, może to przekładać się na zmniejszenie niektórych objawów menopauzy takich jak nocne poty, uderzenia gorąca, pogorszony nastrój czy bóle głowy.
• Shatavari: Najnowsze wyniki badania klinicznego z 2024 r. pokazały, że stosowanie ekstraktu z korzenia shatavari wyraźnie zmniejszyło częstotliwość uderzeń gorąca, lęk, nocne poty, bezsenność, nerwowość, suchość pochwy i poprawiło libido. Jakość życia kobiet poprawiła się znacząco w porównaniu do grupy placebo. Dodatkowo nie odnotowano żadnych działań niepożądanych podczas stosowania shatavari.
• Koniczyna łąkowa (red clover): jest zasobna w izoflawony, które są roślinnym analogiem estrogenów, naśladując ich działanie. Dzięki temu ekstrakty z koniczyny mogą łagodzić symptomy menopauzalne, m.in. uderzenia gorąca, nocne poty czy zapobiegać utracie masy kostnej. Skuteczność koniczyny w redukcji uderzeń gorąca została potwierdzona w przeglądzie uwzględniającym 11 badań z udziałem kobiet w okresie menopauzy. Interwencja koniczyną była bezpieczna, niemniej potrzeba dalszych badań nad jej skutecznością w menopauzie. Istnieją także dane, które podkreślają, że nie należy stosować ekstraktów z koniczyny u kobiet z rakiem piersi ani nowotworami hormonozależnymi.
• Soja: podobnie jak koniczyna jest bogata w izoflawony działające estrogenopodobnie. Badania populacyjne sugerują, że wyższe spożycie soi zmniejsza częstość uderzeń gorąca (niemniej nadal mało danych klinicznych). Inny przegląd także wskazuje przetwory/ekstrakty sojowe jako remedium na łagodzenie uderzeń gorąca czy zdrowia kości.

Niekiedy włączane są także preparaty ziołowe mające na celu uspokojenie, poprawę nastroju (np. melisa, szafran), a także redukcję lęków (lawenda). Ważne jednak, aby pamiętać o poinformowaniu lekarza lub farmaceuty o innych przyjmowanych lekach i stanie zdrowia.

Styl życia i dieta

Dieta ma na celu nieść potencjał przeciwzapalny, aby łagodzić objawy menopauzy, jak i wspierać organizm w okresie pomenopauzalnym. Jednym z długofalowych skutków menopauzy jest ryzyko osteoporozy. Z uwagi na „niedobór” estrogenu dochodzi do zmniejszonej puli wapnia w organizmie i zwiększonego ryzyka rzeszotowienia kości.

Z tego powodu kluczowe, aby pochylić nad dobrze zbilansowaną, m.in. zasobną w wapń dietą. Prace naukowe wskazują model śródziemnomorski, jako typ diety mogący wspomagać profilaktykę chorób kości, zaburzeń metabolicznych i sercowo-naczyniowych w okresie pomenopauzalnym.

Dieta ta bazuje ona przede wszystkim na warzywach i owocach, pełnym ziarnie i zdrowych tłuszczach:

• orzechy,
• pestki,
• nasiona,
• oliwa z oliwek,
• ryby,
• awokado,
• tofu,

z ograniczeniem spożycia produktów odzwierzęcych.

Jak sobie pomóc w menopauzie?

Warto pamiętać, że w związku z wydłużeniem lat życia okres pomenopauzalny może stanowić nawet 40% życia na osi czasu. Z tego powodu szczególnie ważne jest, aby zwrócić uwagę na zdrowy styl życia w kontekście długofalowym. W pierwszym etapie menopauza niesie charakterystyczne objawy, których bywają uciążliwe i zwykle to one motywują nas do podjęcia zmian w żywieniu czy aktywności fizycznej.

Poza dietą można także skorzystać z zaplecza dobrze przebadanych surowców zielarskich pod okiem zaufanego i znającego się na rzeczy farmaceuty. W łagodzeniu nasilonych objawów rozwiązaniem może być także hormonalna terapia zastępcza- w tym przypadku ważne jednak, aby była dopasowana pod indywidualne potrzeby przez lekarza prowadzącego.