PMS: co to jest, objawy i leczenie

Co to jest PMS?

PMS (ang. premenstrual syndrome) to zespół objawów fizycznych, psychicznych i behawioralnych pojawiający się u kobiet w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Szacuje się, że nawet co 4 kobieta w wieku rozrodczym cierpi z powodu cyklicznych objawów, a u 5-8% z nich odnotowuje się cięższy przebieg nazywany zaburzeniami dysforycznymi.

Na chwilę obecną uważa się, że mechanizmy stojące za rozwojem PMS są związane z osobniczą wrażliwością na zmiany hormonalne w fazie lutealnej cyklu, a także wpływem hormonów: estradiolu i progesteronu na neuroprzekaźniki (m.in. serotoninę).

Stosowana farmakoterapia w zespole napięcia przedmiesiączkowego nierzadko obejmuje właśnie leki z grupy SSRI „podnoszące” poziom serotoniny w mózgu. Sugeruje się także, że stężenie neuroprzekaźnika działającego hamująco na ośrodkowy układ nerwowy (GABA – kwas gamma-aminomasłowy) jest niższe u kobiet z ciężkimi zespołami dysforycznymi w porównaniu do grupy kontrolnej.

Z tego powodu wydaje się, że diagnoza powinna być stawiana na podstawie czasu pojawiania się symptomów. Ich rozwój następuje w fazie lutealnej cyklu i zwykle ustępuje wraz z pojawieniem się krwawienia miesiączkowego (choć u niektórych kobiet kilka dni później). Ponadto odnotowuje się nasilenie objawów PMS po porodzie z całkowitym ustąpieniem wraz z pojawieniem się menopauzy.

Jakie są objawy PMS?

Aktualnie w literaturze naukowej możemy znaleźć nawet kilkaset objawów PMS natury somatycznej, psychicznej i behawioralnej. Nasilenie poszczególnych symptomów jest bardzo indywidualne, uwarunkowane predyspozycją osobniczą, po części genetyką, a także czynnikami środowiskowymi.

Objawy psychiczne i behawioralne PMS

• objawy depresyjne
• lęk
• napięcie
• niepokój
• zmęczenie i brak energii
• rozdrażnienie
• zaburzenia pamięci i koncentracji
• osłabiona pamięć
• irytacja i płaczliwość
• spadek pewności siebie

Objawy fizyczne PMS

• wzdęcia
• bóle brzucha i uczucie pełności
• objadanie się
• wzmożony apetyt, w tym na węglowodany
• problemy ze snem
• trądzik i niedoskonałości skórne
• bolesność i tkliwość piersi
• uczucie ciężkich nóg
• obrzęki i zatrzymanie wody
• przyrost masy ciała

Nietypowe objawy PMS

U niektórych kobiet w fazie lutealnej cyklu może dochodzić do zaostrzenia objawów występującej u nich choroby podstawowej. Oznacza to, że w przypadku migren czy depresji, które dają o sobie znać niezależnie od fazy cyklu, może dodatkowo dochodzić do ich zaostrzenia właśnie w okresie po owulacji.

Co ciekawe brak miesiączki nie oznacza braku objawów PMS. Jeśli pomimo braku miesiączki u kobiet występuje cykl jajnikowy, mogą pojawić się objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego.

Ile trwa PMS?

Czas trwania PMS jest różny i indywidualny, ale zwykle rozpoczyna się 4-5 dni przed miesiączką i objawy zwykle ustępują wraz z pojawieniem się krwawienia miesiączkowego. Choć u niektórych kobiet objawy mogą ustąpić dopiero 2-3 dni po rozpoczęciu miesiączki.

PMS rozpoczyna się w fazie lutealnej cyklu, a więc w przedziale czasowym następującym po owulacji aż do pojawienia się krwawienia miesiączkowego. Choć etiologia PMS nadal nie jest w pełni poznana wydaje się, że za cyklicznymi objawami stoją zaburzenia hormonalne na osi estrogen-progesteron, które wpływają także na neurotransmisję w ośrodkowym układzie nerwowym.

Leczenie PMS

PMS może znacząco wpłynąć na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie, dlatego należy diagnozować ten stan i go leczyć. Nie musisz „męczyć się” z comiesięczną przypadłością.

Diagnoza

Diagnoza jest zwykle stawiana przez lekarza rodzinnego w oparciu o wywiad oraz kwestionariusz uzupełniany przez pacjentkę. Zanim jednak włączona zostanie farmakoterapia wymagane jest „wyłapanie objawów” z co najmniej dwóch ostatnich miesięcy. Zwykle lekarz po pierwszej wizycie zleca pacjentce obserwację objawów i ich nasilenie poprzez prowadzenie dzienniczka obserwacyjnego.

W najnowszych danych podkreśla się jednak rolę interdyscyplinarnego zespołu specjalistów. Poza lekarzem ważna jest także opieka dietetyka czy psychologa, ponieważ wspólne działania pozwolą na kompleksowe i najbardziej skuteczne zaopiekowanie problemu. Poza tradycyjną terapią lekową podkreślana jest rola terapii CBT (poznawczo-behawioralnej), a także żywienia i suplementacji celowanej.

Leki na PMS

Celem leczenia PMS jest łagodzenie objawów i często wymaga przeprowadzenia szerokiego wywiadu przez lekarzy różnych specjalizacji: endokrynologa, psychiatry czy lekarza rodzinnego. Często włączanymi lekami są antydepresanty z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), które zwiększając stężenie serotoniny, wpływają korzystnie na redukcję objawów natury psychiatrycznej. Niekiedy włączane są także tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe.

Dietoterapia

Niezależnie od farmakoterapii pacjentki zmagające się z PMS powinny postawić na dobrze zbilansowaną dietę, która dostarczy wszystkich niezbędnych składników. Badania pokazują, że dieta może znacząco zmniejszyć nasilenie objawów PMS, choć nadal nie istnieje recepta na uniwersalny jadłospis dla kobiet z PMS.

Niemniej jednak kluczowe wydaje się być realizowanie diety bazującej na pokarmach nieprzetworzonych, świeżych, przeciwzapalnych z ograniczeniem lub wykluczeniem z diety pokarmów bogatych w rafinowane węglowodany, alkohol, sól, kofeinę czy tłuszcze trans. Ważnym uzupełnieniem dietoterapii może być także celowana suplementacja dostosowana do indywidualnych potrzeb.

Suplementy na PMS

Witaminy i składniki mineralne

Badania naukowe wskazują znaczący potencjał suplementacji w łagodzeniu objawów PMS. Duże nadzieje upatruje się w suplementacji wapnia i witaminy D. W badaniach klinicznych suplementacja wapniem w porcji 500 mg dziennie przez 2 miesiące znacząco obniżyła objawy PMS (m.in. objawy depresyjno-lękowe) w porównaniu do grupy kontrolnej. Podobnie w przypadku witaminy D – odnotowano, że wyrównanie niedoborów poprawia przebieg fazy lutealnej.

Rośliny

Ciekawe badania dotyczą także ziół. Niepokalanek mnisi zmniejszał symptomy PMS, kiedy podawany był już w porcji 20 mg dziennie. Efekt wynikał z regulacji hormonów płciowych, a także prolaktyny. Podawanie niepokalanka skutkowało zmniejszeniem takich dolegliwości, jak: bóle piersi, niepokój czy zaburzenia snu. Innym ciekawym surowcem jest szafran (Crocus sativus), zwłaszcza w łagodzeniu objawów psychiatrycznych. Jego suplementacja u kobiet z PMS, jak i cięższymi objawami dysforycznymi przełożyła się na poprawę jakości życia. Za takim działaniem stoi prawdopodobnie oddziaływanie związków aktywnych w surowcu (krocyny czy safranalu) na neuroprzekaźnictwo w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zdrowe tłuszcze

Nie można także nie wspomnieć o zdrowych, nienasyconych kwasach tłuszczowych, tj. olej z wiesiołka czy kwasy omega-3. Badania pokazują, że ich odpowiednie spożycie z dietą wpływa korzystnie na redukcję objawów PMS.

W badaniach wykazano, że już 1,5 g oleju z wiesiołka lub 180 mg składnika aktywnego tego oleju- kwasu gamma-linolenowego (GLA) zmniejszało nasilenie PMS. Również omega-3 pochodzące z ryb czy alg zawierające EPA i DHA mogą zredukować objawy fizyczne i psychiczne PMS, a także zmniejszyć ból podczas menstruacji. Podkreśla się jednak wyższą efektywność działania, jeśli tłuszcze te suplementowane są długofalowo. Witamina E także wykazuje potencjał w regulowaniu PMS, dlatego warto zwracać uwagę na preparaty zawierające ten związek w swoim składzie.

Prace analizujące wpływ magnezu i witaminy B6 przyniosły mieszane wyniki, dlatego potrzebne są dalsze badania, które ponownie ocenią ich skuteczność.

Aktywność fizyczna

Według licznych badaczy różne układy fizjologiczne, w tym układ sercowo-naczyniowy, ośrodkowy układ nerwowy, układ hormonalny i żeński układ rozrodczy, zostały powiązane z objawami PMS pod względem aspektów emocjonalnych, fizycznych, poznawczych i behawioralnych.

Wysiłek fizyczny jest znany ze swojej zdolności do podnoszenia poziomu endorfin, regulowania syntezy progesteronu i estrogenu oraz stymulowania produkcji naturalnie występujących substancji przeciwzapalnych.

Regularne ćwiczenia oferują wiele innych korzyści: lepszą kondycję, możliwości interakcji społecznych i potencjał łagodzenia uczucia depresji. To w całości może przyczynić się do złagodzenia szeregu objawów doświadczanych w PMS.

W przeglądzie naukowym z 2020 roku przeanalizowano 15 badań porównujących interwencje wysiłkowe trwające co najmniej 8 tygodni z grupami porównawczymi bez ćwiczeń u kobiet z PMS i podkreślono, że ćwiczenia mogą być skutecznym sposobem leczenia tego zespołu objawów.

Stwierdzono, że angażowanie się w ćwiczenia fizyczne może być korzystne w zmniejszaniu psychologicznych, fizycznych i behawioralnych objawów związanych z PMS i może pomóc w radzeniu sobie z ogólnym zakresem objawów doświadczanych w tym okresie.

Aktywność aerobowa trwająca 30 minut 3-5 razy w tygodniu, wydaje się być skuteczna w zmniejszaniu fizycznych objawów PMS.