Niepokalanek a hormony – czy pomaga je regulować?

Jak niepokalanek wpływa na hormony?

Niepokalanek mnisi wpływa na hormony normalizująco, przywracając ich równowagę. Gdy poziom prolaktyny jest za wysoki, niepokalanek może go obniżyć; gdy jest za niski poziom estrogenów – podwyższy.

Niepokalanek mnisi przywraca równowagę hormonalną organizmu, wyrównując stężenie prolaktyny, estrogenu i progesteronu do wartości fizjologicznych. Balans związków endokrynnych przyczynie się do prawidłowego funkcjonowania całego ciała.

Owoce i liście niepokalanka stosowane są w celach terapeutycznych od ponad 2000 lat. Pierwszy raz roślina wspomniana została na inskrypcjach Hipokratesa, ojca medycyny, już w czwartym wieku przed naszą erą. Krzew niepokalanka, o niebiesko-fioletowych kwiatach tworzących pociągłe kwiatostany, służył mieszkańcom starożytnego obszaru basenu Morza Śródziemnego jako surowiec leczniczy o unikatowym chemizmie.

Niepokalanek stanowił środek niwelujący bóle menstruacyjne i wspomagający przy zatrzymaniu miesiączkowania, a z czasem opisywano także inne wskazania oraz zastosowania dla rośliny:

• Dioskorydes rekomendował zioło w celu pobudzenia laktacji oraz w przypadku stanów zapalnych łona,
• średniowieczni uczeni z Arabii twierdzili, że niepokalanek leczy objawy chorób natury psychicznej,
• renesansowi fitoterapeuci zalecali przetwory z rośliny na stany zapalne macicy oraz skąpe miesiączki.

Niepokalanek – mechanizm działania

Część z powyższych działań farmakologicznych potwierdzono wynikami współczesnych badań naukowych. Co więcej, poznano dokładną przyczynę aktywności niepokalanka, czyli jego skład chemiczny.

Roślina stanowi źródło wartościowych substancji, wśród których szczególne znaczenie medyczne mają flawonoidy (m.in. kastycyna, artemetyna, apigenina i witeksyna), glikozydy irydoidowe (aukubina) oraz olejek eteryczny, będący mieszaniną związków terpenowych.

Determinują one, każda indywidualnie, określone działanie farmakologiczne, przykładowo:

• apigenina i witeksyna podnoszą poziom progesteronu i zapewniają działanie estrogenne,
• frakcja diterpenowa odpowiada za działania dopaminergiczne oraz zmniejszające wydzielanie prolaktyny.

Zróżnicowany skład i wielokierunkowy profil aktywności związków chemicznych obecnych w niepokalanku sprawia, że ekstrakt z rośliny znajduje zastosowanie w wielu dolegliwościach ginekologicznych. Substancje w nim zawarte stanowią tzw. ligandy receptorów estrogenowych, dopaminowych oraz opioidowych co oznacza, że choć nie są tymi hormonami, to mają umiejętność łączenia się z receptorem, pasując do niego jak klucz do zamka. Tym samym oddziałują na dokładnie te same receptory, co wspomniane hormony, mogąc wywierać analogiczne działanie na organizm.

Niepokalanek a hormony

Jak niepokalanek działa na poszczególne hormony i jaki to ma wpływ na funkcjonowanie organizmu kobiety?

Niepokalanek a dopamina

Dopamina to jeden z najważniejszych neuroprzekaźników ośrodkowego układu nerwowego. Jej rolą jest przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi, a także z komórek nerwowych do mięśni lub gruczołów wydzielania wewnętrznego. Odpowiada za kontrolę ruchu, napięcie mięśni oraz koordynację, ale najczęściej kojarzona jest jako „hormon nagrody” lub „przekaźnik przyjemności”.

Nazwy te zyskała, ponieważ jej wydzielanie wzrasta pod wpływem czynności nagradzających i związanych z przyjemnością – to właśnie dopamina odpowiada za odczuwanie satysfakcji. Ta „cząsteczka motywacji” pełni także istotną rolę w utrzymaniu hormonalnej równowagi organizmu człowieka.

Dopamina powoduje zahamowanie wydzielania prolaktyny przez przysadkę mózgową, a im jej więcej, tym mniej prolaktyny zostanie uwolnione. Działanie to jest niezwykle istotne w zaburzeniach i dolegliwościach związanych ze zbyt wysokim stężeniem prolaktyny w surowicy krwi (hiperprolaktynemią).

Owoc niepokalanka mnisiego zawiera związki diterpenowe, które wiążąc się z receptorami dopaminergicznymi D2 oraz D3, pobudzają je i dają działanie dopaminergiczne – hamują wydzielanie prolaktyny przez przysadkę, a także stymulowane wydzielanie prolaktyny oraz wywołane stresem.

Niepokalanek a prolaktyna

Prolaktyna jest hormonem peptydowym, zawdzięczającym swoją nazwę procesowi laktacji, czyli wywoływaniu wydzielania mleka przez gruczoły mlekowe w odpowiedzi na stymulację brodawek sutkowych przez ssące dziecko.

Hormon ten wydzielany jest przez przysadkę mózgową. Zarówno za wysoki poziom prolaktyny, jak i za niski, wpływa negatywnie na funkcjonowanie organizmu człowieka. Zbyt małe stężenie hormonu występuje niezmiernie rzadko. Z kolei hiperprolaktynemia obserwowana jest u nawet 17% kobiet mających problemy z zajściem w ciążę, będąc przyczyną problemu.

Wysoki poziom hormonu może powodować także inne zaburzenia:

• zahamowanie pulsacyjnego wydzielania gonadoliberyny (GnRH) oraz sekrecji hormonu luteinizującego (LH), czego konsekwencją może być hipoestrogenizm,
• zahamowanie wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH), co prowadzi do wstrzymania owulacji,
• podwyższenia poziomu androgenów,
• w stężeniach powyżej 100 ng/ml – może spowodować destrukcję niemalże 100% pęcherzyków jajnikowych, prowadząc do przedwczesnego wygasania czynności jajników.

Objawy hiperprolaktynemii zależą od poziomu hormonu w surowicy krwi, a do najczęstszych należą dolegliwości takie, jak:

• zaburzenia miesiączkowania (nieregularne cykle, skąpe lub obfite krwawienia menstruacyjne),
• niewydolność ciałka żółtego i niedobór progesteronu,
• zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. PMS – ang. premenstrual syndrome),
• spadek libido i dyspareunia (ból podczas stosunku),
• mlekotok,
• hirsutyzm (nadmierne owłosienie),
• trądzik, bóle głowy i zaburzenia widzenia.

Niepokalanek a progesteron

Konsekwencją niewydolności ciałka żółtego jest niedobór progesteronu, hormonu, który przez ciałko to jest wytwarzany. Hormon ten wpływa na zdolności reprodukcyjne, przyczyniając się do prawidłowej owulacji oraz odpowiedniego rozwoju endometrium, umożliwiającego implantację zapłodnionej komórki jajowej.

Przywrócenie równowagi hormonalnej poprzez zahamowanie nadmiernego wydzielania prolaktyny może pozytywnie wpłynąć na czynność ciałka żółtego, które ponownie zacznie produkować odpowiednią ilość progesteronu. Wyniki randomizowanego badania klinicznego wykazały, że ekstrakt z zioła wpływa na poprawę czynności ciałka żółtego i wyrównanie poziomu progesteronu w organizmie.

Niedobory progesteronu mogą być, obok hiperprolaktynemii, przyczyną mastalgii. Jest to ból piersi związany z cyklem miesiączkowym. Skuteczność niepokalanka pospolitego w łagodzeniu dolegliwości bólowych potwierdziły badania kliniczne, a jedno z nich – randomizowane, z potrójnie ślepą próbą̨ i kontrolą placebo – oceniło nie tylko intensywność, ale także czas trwania bólu: wyciąg z owoców rośliny ograniczył odczuwany ból oraz czas jego trwania.

Niepokalanek a estrogen

Do estrogenów, będących żeńskimi hormonami płciowymi, zalicza się 3 związki chemiczne:

• 17β-estradiol,
• estron,
• estriol.

W wieku przedmenopauzalnym jajniki stanowią główne źródło estrogenów. Wraz z menopauzą narząd ten zaprzestaje swojej czynności endokrynnej, a produkcja estrogenów drastycznie spada. Funkcję tę przejmują, między innymi, tkanka tłuszczowa, osteoblasty i chondrocyty oraz komórki śródbłonka naczyniowego, jednak poziom estrogenów w organizmie pozostaje niski.

Menopauzie towarzyszy z tego powodu wiele przykrych dolegliwości:

• zespół klimakteryczny: uderzenia gorąca, zlewne poty, osłabienie i bóle głowy, kołatanie serca,
• suchość pochwy, dyspareunia, nawracające infekcje dróg moczowych, zaburzenia libido,
• atrofia (ścieńczenie) skóry, osteopenia, zaburzenia metaboliczne,
• zaburzenia nastroju, nerwowość, pogorszenie pamięci, stany depresyjne z pełnoobjawową depresją włącznie, anhedonia.

Co więcej, specyfika objawów powoduje, że menopauza znacząco przyczynia się do spadku jakości życia kobiety i jej poczucia własnej kobiecości.

Obecny w niepokalanku mnisim kwas linolowy posiada niezwykle cenną właściwość – wykazuje on powinowactwo do receptorów estrogenowych ERα i Erβ, mogąc się z nimi łączyć. Dodatkowo zwiększa poziom ekspresji mRNA receptora progesteronowego PR.

W ciele człowieka, fizjologicznie, taką aktywność wykazują wyłącznie estrogeny, więc składnik z rośliny aktywuje te same szlaki przemian komórkowych, co daje efekt tego samego działania farmakologicznego. Można by powiedzieć, że kwas linolowy niejako „rekompensuje” niedobór hormonów. Randomizowane, podwójnie zaślepione badanie z próbą placebo wykazało, że:

• ekstrakt z niepokalanka łagodzi objawy menopauzy, ogranicza stany lękowe oraz zmniejsza intensywność uderzeń gorąca i zlewnych potów.

Czy niepokalanek wpływa na męskie hormony?

Istnieją doniesienia, że niepokalanek mnisi pozytywnie wpływa także na równowagę męskich hormonów. Roślina rekomendowana jest mężczyznom w okresie andropauzy, jako remedium na stany nadmiernego napięcia seksualnego i w leczeniu przedwczesnego wytrysku. Nadal jednak brakuje rzetelnych badań potwierdzających te wskazania.

Niepokalanek a PCOS

Obiecujące wydaje się też potencjalne zastosowanie niepokalanka w leczeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS). Przeprowadzony w 2023 roku przegląd systematyczny krytycznie ocenił dostępne dowody naukowe, selekcjonując te najbardziej wartościowe i analizując wyniki. Choć zasadne jest wiązanie z niepokalankiem nadziei na alternatywną metodą leczenia PCOS, to na ostateczny „werdykt” musimy poczekać. My już trzymamy kciuki za kolejne odkrycia! A Twoim zdaniem – warto czekać?

Ściskam, Martyna 

Ważne: Zaburzenia hormonalne zawsze warto skonsultować ze specjalistą – jeśli obserwujesz u siebie opisane objawy, udaj się do zaufanego lekarza <3