Niedobór cynku – objawy, przyczyny, jak szybko uzupełnić cynk?

Niedobór cynku a jego właściwości i wpływ na organizm

Cynk zaliczany jest do mikroelementów, czyli pierwiastków, na które zapotrzebowanie jest śladowe. Właściwości cynku sprawiają, że bierze on udział w wielu procesach odpowiadających za prawidłowy wzrost, rozwój i zachowanie zdrowia – jest zaangażowany m.in. w:

• prawidłowy przebieg reakcji enzymatycznych, kontrolujących m.in. metabolizm, procesy trawienne i funkcjonowanie układu nerwowego – cynk jest katalizatorem ponad 300 enzymów;
• rozwój i funkcjonowanie komórek układu odpornościowego;
• syntezę DNA i produkcję białek;
• prawidłowy wzrost i rozwój;
• ekspresję genów (od cynku zależy ponad 1000 czynników transkrypcyjnych);
• utrzymanie skóry w dobrej kondycji i gojenie ran;
• prawidłowe działanie systemu endokrynnego (wydzielanie insuliny, funkcjonowanie tarczycy);
• prawidłowe działanie zmysłów węchu i smaku.

Aby uniknąć niedoborów cynku, należy regularnie dostarczać go z dietą. Warto o tym pamiętać, bo ze względu na działanie na tak wielu płaszczyznach, objawy niedoboru cynku są zróżnicowane: dotyczą różnych układów oraz procesów zachodzących w organizmie.

Niedobór cynku objawy

O niedoborze cynku mówimy, gdy jego stężenie wynosi >11 µmol/l (70 µg/dl). Objawy niedoboru cynku mogą być zróżnicowane, ze względu na jego wpływ na wiele różnych procesów i układów. Do najczęstszych jednak zalicza się problemy skórne, dolegliwości ze strony układu nerwowego i pokarmowego (głównie biegunki) oraz zaburzenia odporności.

Niedobór cynku objawy neurologiczne

Cynk warunkuje prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego: poprzez wpływ na czynniki transkrypcyjne reguluje ekspresję genów, odpowiada także za aktywność enzymów biorących udział w procesach metabolicznych neuronów. Moduluje również aktywność synaptyczną neuronów oraz ich plastyczność. Z tego względu niedobory cynku mogą objawiać się zaburzeniami ze strony OUN:

• niepokojem,
• rozdrażnieniem,
• zmęczeniem,
• obniżeniem nastroju,
• problemami z pamięcią i koncentracją.

W przypadku ciężkich niedoborów mogą dodatkowo wystąpić zaburzenia czucia obwodowego oraz zaburzenia koordynacji. Wykazano również, że niedobory cynku mogą mieć związek z patogenezą niektórych chorób układu nerwowego, m.in. depresji: suplementacja cynku zmniejsza ryzyko jej rozwoju o blisko 30%. Zaburzenia w poziomie cynku powiązano również z chorobą Alzheimera oraz zaburzeniami lękowymi.

Niedobór cynku objawy skórne

Jednym z wielu procesów, w które zaangażowany jest cynk, jest udział w syntezie aminokwasów będących budulcem włosów i paznokci. Dlatego niedobory cynku mogą objawiać się ich kruchością, łamliwością oraz powolnym wzrostem. Dodatkowo włosy stają się słabe i matowe, z tendencją do nadmiernego wypadania.

Cynk bierze również udział w syntezie kolagenu, reguluje wydzielanie sebum, łagodzi stany zapalne oraz działa antyoksydacyjnie. Dzięki temu odpowiada za utrzymanie skóry w dobrej kondycji, a jego niedobór może objawiać się:

• niedoskonałościami skóry (krostami, zmianami trądzikowymi);
• dłuższym czasem gojenia zadrapań i ran;
• łojotokiem;
• stanami zapalnymi mieszków włosowych.

Niedobór cynku może mieć udział w patogenezie atopowego zapalenia skóry oraz trądziku, a jego suplementacja prowadzi do złagodzenia skórnych objawów obu chorób.

Plamy na paznokciach – czy oznaczają niedobór cynku?

Białe plamy mogą – choć nie muszą – świadczyć o niedoborze cynku. Rzeczywiście jest to jeden z najwcześniej pojawiających się objawów niewystarczającego spożycia tego mikroelementu. Jednak białe plamy na paznokciach mogą być związane również z 

• niedoborami innych składników odżywczych,
• urazami mechanicznymi,
• zakażeniami,
• chorobami systemowymi.

Niedobór cynku w organizmie – przyczyny

Szacuje się, że u 15–25% populacji występują niedobory cynku. Główną ich przyczyną jest niedostateczne dostarczanie tego mikroelementu z dietą – u ok. 2 miliardów osób na świecie niedobory cynku związane są właśnie z błędami żywieniowymi.  

 Innymi, poza dietą, czynnikami ryzyka niedoboru są:

• zaburzenia wchłaniania (w przebiegu chorób przewodu pokarmowego, m.in. choroby Leśniowskiego–Crohna czy zespołu krótkiego jelita, a także po operacjach bariatrycznych);
• stosowanie diety wegańskiej lub wegetariańskiej;
•  podeszły wiek;
•  niektóre stany fizjologiczne (ciąża, karmienie piersią);
• niedożywienie (w tym zaburzenia odżywiania takie jak anoreksja czy bulimia);
•  alkoholizm;
•  uwarunkowania genetyczne.

Na niedobór cynku narażone są również osoby z chorobami przewlekłymi (m.in. zaburzeniami czynności nerek i wątroby, cukrzycą, kolagenozami) oraz stosujące określone grupy leków (glikokortykosteroidy, leki antykoncepcyjne).

Jak sprawdzić, czy mam niedobór cynku?

Diagnozę niedoboru cynku (czyli sytuacji, gdy jego stężenie we krwi jest niższe niż 11 µmol/l) stawia się zwykle na podstawie wyników badań laboratoryjnych w połączeniu z typowymi objawami klinicznymi. Badanie wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej na czczo. Czasami zaleca się jednoczesne oznaczenie poziomów miedzi i żelaza – ich zbyt wysokie stężenia mogą zaburzać wchłanianie cynku.

Co wypłukuje cynk z organizmu?

Czasami mimo odpowiednio zbilansowanej diety obserwuje się objawy niedoboru cynku. Mogą za to odpowiadać czynniki utrudniające jego wchłanianie lub przyspieszające wypłukiwanie z organizmu. Są to:

• spożywanie alkoholu, który nie tylko zakłóca wchłanianie cynku, ale przyspiesza również jego wydalanie z moczem;
• palenie papierosów – obecny w dymie tytoniowym kadm konkuruje z cynkiem w procesach wchłaniania oraz wiązania się z białkami;
• przyjmowanie określonych grup leków – inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE), niektórych antybiotyków, glikokortykosteroidów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), diuretyków;
• wysokie spożycie błonnika, szczawianów i fitynianów, które wiążąc cynk, ograniczają jego wchłanianie;
• nadmierna potliwość – nadpotliwość (związana m.in. z intensywną aktywnością fizyczną oraz niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi) zwiększa utratę cynku z potem.

Niedobór cynku w organizmie – jak uzupełnić?

Niedobór cynku może powodować szereg dokuczliwych objawów i komplikacji zdrowotnych. Aby przeciwdziałać poważnym deficytom, warto podjąć działania prowadzące do wyrównania niedoborów cynku.

Produkty bogate w cynk

W pierwszej kolejności warto postawić na zbilansowaną dietę, dostarczającą odpowiednich ilości cynku. Gdzie występuje ten mikroelement?

Najbogatszymi produktami w cynk są owoce morza, mięso i podroby, ciemne pieczywo, kasza gryczana oraz jaja. Warto pamiętać, że przyswajalność cynku jest wyższa z produktów zwierzęcych niż roślinnych, niektóre aminokwasy oraz kwas cytrynowy dodatkowo ją zwiększają.

Szacuje się, że aby chronić się przed niedoborami, codzienna dieta powinna dostarczać 8–11 mg cynku. To, w czym jest cynk oraz w jakich ilościach, przedstawiono w tabeli poniżej:

Suplementacja cynku

W przypadku niedoborów cynku oprócz diety można wspomóc się suplementacją. Na rynku jest jednak wiele różnych preparatów. Który z nich wybrać? 

W suplementach diety cynk występuje w postaci związków organicznych – wodoroasparaginianu, pikolinianu, diglicynianu, glukonianu, cytrynianu – oraz nieorganicznych: siarczanu czy tlenku cynku. Uważa się, że najlepiej przyswajalny cynk to ten w postaci organicznych chelatów. Dzięki procesowi chelatowania (dołączania cząsteczek aminokwasów czy kwasów organicznych) zwiększa się stabilność związku w niskim pH żołądka oraz jego biodostępność.

Suplementy mają różne formy: cynk występuje w postaci tabletek doustnych, tabletek do ssania oraz kapsułek; dostępny jest również cynk w płynie. Dzięki temu każdy pacjent, niezależnie od wieku, trybu życia czy uwarunkowań zdrowotnych może wybrać najwygodniejszą dla siebie formę.

Suplementując cynk, warto pamiętać, aby zachować odstęp czasowy między zażyciem go a spożyciem pokarmów bogatych w błonnik, który osłabia wchłanianie cynku. Z tego samego powodu nie zaleca się łączenia cynku z preparatami wapnia, żelaza czy miedzi.