Karczoch zwyczajny – właściwości zdrowotne i wartości odżywcze

Karczoch – najważniejsze informacje i wartości odżywcze

Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) to wieloletnia roślina zielna należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Cynara scolymus jest rośliną pochodzącą z regionu Morza Śródziemnego, w którym jest powszechnie uprawiana od wielu lat. Karczoch zwyczajny jest uznawany za jedno z najstarszych warzyw uprawnych na świecie, gdyż był on szeroko stosowany już w czasach starożytnej Grecji. Liście karczocha wykorzystywano w starożytności jako środek o działaniu moczopędnym oraz pobudzającym wydzielanie żółci i wspomagającym trawienie.

Obecnie karczoch zwyczajny, jak i karczoch hiszpański cieszą się szczególnie dużą popularnością w krajach śródziemnomorskich oraz zachodnioeuropejskich. Jadalną część karczocha stanowią główki kwiatostanów (pąki kwiatowe), bez zgrubiałych zewnętrznych liści. Młode kuliste kwiatostany karczocha spożywane są zwykle na surowo wraz z oliwą z oliwek, w której zanurza się to niskokaloryczne warzywo. W przypadku starszych kulistych kwiatostanów karczocha, jadalne jest tylko mięsiste dno kwiatowe, które poddaje się obróbce cieplnej przed spożyciem. Karczocha surowego lub marynowanego można spożywać w ramach codziennej diety w różnych postaciach: smażonej, pieczonej, grillowanej, jak i gotowanej.

Co cennego zawiera ziele karczocha?

Liście karczocha zawierają cztery grupy substancji czynnych:

• Kwasy fenolowe (ok. 2%) – wykazują właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu neutralizują szkodliwe działanie reaktywnych form tlenu i mogą w ten sposób zapobiegać rozwojowi chorób o podłożu wolnorodnikowym.
• Flawonoidy (0,1-1,0%) – mają dobrze udokumentowane działanie antyoksydacyjne, antynowotworowe, antycukrzycowe i kardioprotekcyjne. Ich regularne spożywanie może zmniejszać częstość występowania infekcji górnych dróg oddechowych oraz poprawiać wydolność fizyczną u osób aktywnych fizycznie.
• Laktony seskwiterpenowe (0,5%-4,5%) – są dobrze znane ze swojej aktywności przeciwzapalnej, przeciwbakteryjnej, przeciwwirusowej i przeciwgrzybiczej. Mogą również wykazywać działanie przeciwbólowe, przeciwnowotworowe, przeciwcukrzycowe, przeciwkrwotoczne, immunomodulujące oraz bakteriostatyczne.
• Triterpeny (ok. 0,2%) – posiadają właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe i przeciwcukrzycowe. Obniżają stężenie cholesterolu we krwi i hamują agregację płytek krwi.

Karczoch – właściwości

Karczoch posiada właściwości lecznicze, antyoksydacyjne, odchudzające i przeciwzapalne. Substancje czynne zawarte w karczochu zwyczajnym sprawiają, że ta roślina ma korzystny wpływ na regulację przemiany lipidów, obniżenie stężenia cholesterolu LDL („złego” cholesterolu) oraz wydzielanie żółci i proces trawienia. Ziele karczocha wspiera funkcjonowanie wątroby i procesy trawienne, dlatego jest zalecane w przypadku niedrożności dróg żółciowych oraz wyrównanej marskości wątroby.

Można rzec, że karczoch zwyczajny to superfood, który zawiera wiele substancji czynnych, m.in.: cynarynę, inulinę, niacynę (witaminę B3), kwas foliowy (witaminę B9), luteolinę, kwas kawowy i kwas chlorogenowy. Ich spożycie korzystnie wpływa na organizm człowieka. Karczoch zwyczajny zawiera również magnez, potas, żelazo, wapń i cynk. W 100 g tego niskokalorycznego warzywa znajduje się wysoka zawartość błonnika pokarmowego (5,7 g) oraz folianów (89 µg).

Na co pomaga karczoch?

Karczoch wszechstronnie pomaga organizmowi w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia, dzięki zawartości licznych związków fenolowych. Karczoch jest zaliczany do żywności funkcjonalnej, który pomaga na niektóre dolegliwości (zwłaszcza układu pokarmowego). Jego właściwości lecznicze są dobrze udokumentowane.

Wspiera proces odchudzania

Karczoch może wspomagać odchudzanie, ponieważ jest niskokaloryczny (47 kcal/100 g) i cechuje się wysoką zawartością błonnika pokarmowego, który jest ważny dla poposiłkowego uczucia sytości oraz obniżenia poziomu glukozy i stężenia cholesterolu we krwi.

Zastosowanie karczocha zwyczajnego w ramach swojej diety może wesprzeć funkcjonowanie układu pokarmowego i mikrobioty jelitowej. Za właściwości odchudzające odpowiadają następujące substancje czynne zawarte w wyciągu z karczocha:

• Błonnik: reguluje poziom cukru we krwi, obniża poziom cholesterolu we krwi, pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi i zwiększa uczucie sytości, co zapobiega podjadaniu.
• Cynaryna: przyspiesza metabolizm lipidów, obniża poziom cholesterolu LDL i kontroluje hormony odpowiedzialne za regulację poziomu cukru we krwi.
• Inulina: to prebiotyk, który odżywia mikrobiotę jelitową i reguluje pracę układu pokarmowego, zwiększa uczucie pełności i sytości po posiłku, wiąże duże ilości wody i pęcznieje pod jej wpływem w żołądku.
• Kwasu chlorogenowy: zmniejsza absorpcję cukrów w przewodzie pokarmowym, przez co wymusza na organizmie wykorzystanie zgromadzonych wcześniej zapasów węglowodanów i tłuszczów.
• Niacyna (witamina B3, witamina PP): bierze udział w przemianie węglowodanów i kwasów tłuszczowych, hamuje rozpad tłuszczów w tkance tłuszczowej i przyspiesza metabolizm.

Chroni komórki wątroby i ma działanie żółciotwórcze

Wyciąg z karczocha wzmaga wydzielanie żółci w wyniku pobudzania komórek wątroby do zwiększenia wytwarzania cholesterolu. Następnym etapem tego procesu jest przekształcenie cholesterolu w kwasy żółciowe, czyli w kwas cholowy i kwas dezoksycholowy. Prowadzi to do wytworzenia odpowiedniej ilości żółci zawierającej obok kwasów żółciowych:

• cholesterol,
• fosfolipidy,
• bilirubinę,
• wodę.

Działanie żółciopędne wiąże się z działaniem rozkurczowym na pęcherzyk żółciowy i na drogi żółciowe. Liczne badania potwierdziły, że wyciąg z karczocha zwyczajnego ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych oraz trawienie pokarmów, ponieważ może zwiększać przepływ żółci nawet o 153%.

Karczoch a miażdżyca

Karczoch zawiera witaminę PP inaczej nazywaną niacyną lub witaminą B3. Witamina ta nie tylko wspomaga odchudzanie, ale również pozwala obniżyć poziom cholesterolu frakcji LDL we krwi. Kolejną pozytywną konsekwencją tego procesu jest obniżenie ciśnienia tętniczego ze względu na zapobieganie tworzenia się blaszki miażdżycowej. Regularne stosowanie wyciągu z karczocha zwyczajnego pozwala zmniejszyć poziom cholesterolu frakcji LDL we krwi nawet o 60% (tzw. właściwości przeciwcholesterolowe). Jest to niezwykle istotne, zwłaszcza dla osób zagrożonych wysokim ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego (np. zawału serca, choroby wieńcowej lub miażdżycy). Do grupy tej można zaliczyć osoby, których codzienna dieta bogata jest w tłuste pokarmy, takie jak przetworzone czerwone mięso, słodycze oraz ciasta.

Karczoch a cukrzyca

Indeks glikemiczny jest definiowany jako średni, procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu, przez reprezentatywną statystycznie grupę ludzi, porcji produktu zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów. Karczochy mają niezwykle niski indeks glikemiczny, który wynosi 18, przez co zalecane są dla osób cierpiących na cukrzycę zarówno I jak i II stopnia. Oprócz tego karczochy zwiększają tolerancję organizmu na glukozę, co sprawia, że wywiera ona mniej szkodliwy wpływ. Do tego zawiera inulinę, bezpieczny dla cukrzyków cukier, który nie powoduje nagłego wyrzutu insuliny i szybkiego wzrostu poziomu glukozy. Karczoch wykazuje właściwości przeciwcukrzycowe.

Działanie antycholesterolowe

Karczocha właściwości przeciwcholesterolowe wykazano u pacjentów z podwyższonym poziomem cholesterolu. Przeprowadzone badania pokazały, że zastosowanie karczocha zwyczajnego (wyciąg z karczocha) w dawce 600-1800 mg na dzień przez okres 2-3 miesięcy może przyczyniać się do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego (-17.01 mg/dl), lipoprotein frakcji LDL – „złego” cholesterolu (-17.48 mg/dl) oraz triglicerydów (-17.01 mg/dl) we krwi. Stąd też podkreśla się jego właściwości zdrowotne, w tym kardioprotekcyjne i przeciwmiażdżycowe.

Działanie antyoksydacyjne

Działanie przeciwutleniające wyciągu z karczocha wynika z obecności polifenoli (w tym flawonoidów), które mają aktywne grupy hydroksylowe. Grupy te odpowiedzialne są za zwalczanie nadmiaru wolnych rodników tlenowych atakujących różne struktury w organizmie. Wolne rodniki wywierają niekorzystny wpływ na organizm człowieka, powodują szybsze starzenie się komórek, a w skrajnych wypadkach mogą prowadzić do powstawania nowotworów. Podatne na to działanie są zwłaszcza śródbłonki naczyń krwionośnych w mięśniu sercowym i w tkance mózgowej oraz materiał genetyczny (DNA) w komórkach. Flawonoidy o działaniu antyoksydacyjnym, które znajdują się w suplementach diety zawierających wyciąg z karczocha zwyczajnego, mogą zatem zapobiegać tym niekorzystnym wolnorodnikowym procesom degradacyjnym.

Działanie ochraniające wątrobę

Pozytywny wpływ wyciągu z karczocha zwyczajnego na funkcjonowania wątroby zbadano na hepatocytach zwierzęcych i ludzkich in vitro (w szkle) oraz in vivo (na organizmie żywym). Badania te potwierdziły skuteczne, ochronne działanie karczocha na komórki wątroby (tzw. właściwości hepatoprotekcyjne). W klinicznych testach nastąpiła znacząca poprawa wyników oraz zmniejszenie lub ustąpienie dolegliwości wątrobowych u pacjentów. Preparaty na bazie karczocha mogą nie tylko wspomagać funkcjonowanie wątroby, lecz również usprawniać trawienie i łagodzić objawy niestrawności, a już zwłaszcza u pacjentów z zespołem jelita drażliwego (IBS).

Działanie moczopędne

Działanie moczopędne obserwowano u pacjentów hospitalizowanych z różnymi dolegliwościami wątrobowymi. Pod wpływem terapii następowało umiarkowane zwiększenie ilości oddawanego moczu utrzymujące się przez cały czas podawania preparatu z karczocha.

Wspiera mikrobiotę jelitową

Karczochy są bogatym źródłem fruktanów – w tym cennej inuliny. Związek ten w postaci niestrawionej trafia do okrężnicy i służy jako „podłoże” do wzrostu enterobakterii. W ten sposób inulina wspomaga utrzymanie odpowiedniej mikroflory w jelicie. Udowodniono, że inulina chroni przed rozwojem komórek nowotworowych w obrębie okrężnicy, zmniejsza też narażenie na mutageny i czynniki rakotwórcze.

Zastosowanie - karczoch zwyczajny

Karczoch znajdzie zastosowanie w takich dolegliwościach jak:

• nadmierna masa ciała,
• podwyższony poziom cholesterolu,
• podwyższony poziom cukru,
• niewydolność wątroby oraz zaburzenia jej metabolizmu,
• żółtaczka,
• stany zapalne pęcherzyka żółciowego oraz przewodów żółciowych,
• kamica żółciowa,
• stany zapalne wątroby,
• zaburzenia trawienia,
• miażdżyca naczyń krwionośnych,
• niewydolności nerek,
• dolegliwości po usunięciu pęcherzyka żółciowego,
• objawy zatrucia substancjami toksycznymi wydalanymi z żółcią w dolegliwościach trawiennych,
• pomocniczo w skazie moczanowej.

Jak stosować karczocha?

Karczoch najlepiej stosować w formie warzywa, które można dogodnie włączyć do jadłospisu. Biodostępność polifenoli w karczochu zwiększa się po jego ugotowaniu. Dla porównania w surowym karczochu wyizolowano 96 mg związków fenolowych, a po jego ugotowaniu – 130 mg. To zjawisko tłumaczy się rozluźnieniem tkanek podczas gotowania i zwiększeniem w ten sposób ich dostępności dla ludzkiego organizmu.

Inne formy, jakie można rozważyć to:

• karczoch do picia (sok z karczocha),
• karczoch w tabletkach,
• karczoch w kapsułkach.

Suplementy diety na bazie karczocha zwyczajnego to nic innego, jak ekstrakt z tego warzywa.