Gotu kola (wąkrota azjatycka) – właściwości, działanie, efekty

Gotu kola – co to jest?

Gotu kola (wąkrota azjatycka, Centella asiatica L., trawa tygrysia) jest szeroko wykorzystywana w medycynie Ajurwedyjskiej, Indonezyjskiej i Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. To roślina z rodziny selerowatych rosnąca w rejonach tropikalnych i subtropikalnych, występuje w Malezji, Australii, Chinach, Indonezji, Afryce, Południowej i Środkowej Ameryce. Wąkrota azjatycka rośnie nisko, często w pobliżu zbiorników wodnych. W fitoterapii wykorzystuje się część nadziemną lub całą roślinę, a surowcem farmaceutycznym jest ziele wąkroty azjatyckiej. Wąkrota azjatycka jest nazywana „ziołem długowieczności”.

Za właściwości tego adaptogenu odpowiadają aktywne biologicznie saponiny triterpenowe:

• azjatykozyd,
• madekazozyd,
• kwas azjatykowy,
• kwas madekasowy.

Saponiny te wykazują m.in. właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwwirusowe. Ponadto wąkrota azjatycka zawiera cenne flawonoidy (np. kwercetyna), polifenole (np. kwasy fenolowe), kwasy tłuszczowe, magnez oraz witaminę C, witaminę A, witaminę K i witaminę E.

Gotu kola – właściwości

Gotu kola wykazuje właściwości antyoksydacyjne, przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, tonizujące i immunostymulujące. Może wspomagać pracę układu sercowo-naczyniowego, a także wpływać na dobre samopoczucie. Do dziś jest używana w medycynie wschodu jako środek na poprawę funkcji kognitywnych, redukcję zmęczenia i odporności na stres. Do tej pory dysponujemy kilkoma mniejszymi badaniami klinicznymi i badaniami na gryzoniach, które sprawdzały właściwości Centella asiatica i jej wpływ na zdrowie.

Chroni przed szkodliwym działaniem wolnych rodników

Gotu kola dzięki swojemu bogatemu składowi ma silny potencjał antyoksydacyjny. Za najważniejsze substancje mające potencjał przeciwutleniający w wąkrotce azjatyckiej uważa się:

• karotenoidy,
• glikozydy,
• flawonoidy.

Antyoksydanty to „wymiatacze” wolnych rodników, które zapewniają ochronę żywym organizmom przed uszkodzeniami spowodowanymi przez reaktywne formy tlenu. To krótko opisane działanie ma wpływ na praktycznie całe zdrowie, od starzenia się organizmu, przez choroby neurodegeneracyjne, aż po niektóre nowotwory. Chociaż prawie wszystkie organizmy posiadają systemy obrony i naprawy antyoksydacyjnej, są one niewystarczające, aby poradzić sobie z całością uszkodzeń. Dlatego suplementacja diety antyoksydantami jest obiecująca w zakresie wzmacniania systemów obrony i naprawy antyoksydacyjnej.

Wspiera pamięć i koncentrację

Łagodne upośledzenie funkcji poznawczych to stan charakteryzujący się zmniejszoną funkcją poznawczą i rozwojem choroby Alzheimera lub przedklinicznego stadium innych typów demencji. Zmniejszenie lub wyleczenie zidentyfikowanych czynników ryzyka ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania postępowi upośledzeniem funkcji poznawczych lub opóźnienia wystąpienia objawów demencji.

Choroby neurodegeneracyjne m.in. choroba Alzheimera są powiązane z podwyższonymi stężeniami cytokin prozapalnych. Liczne cytokiny prozapalne, takie jak czynnik martwicy nowotworu alfa (TNF-α) i interleukina-6 (IL-6), mogą aktywować mikroglej, który jest łatwo wyzwalany w odpowiedzi na stres immunologiczny i uraz, co finalnie może prowadzić do peroskydacji lipidów i zwyrodnienia neuronów.

W meta-analizie z 2022 roku oceniono wpływ suplementacji gotu kola na funkcje poznawcze. W badaniach udział wzięło 157 osób w wieku od 65 lat. Badanie trwało 12 tygodni, zostały wyodrębnione dwie grupy, jedna placebo, a druga otrzymywała 500 mg ekstraktu gotu kola dwa razy dziennie. Mierzono między innymi funkcje pamięci, pamięć krótkotrwałą. W grupie suplementującej gotu kola pamięć poprawiła się o 22,3%, a pamięć krótkotrwała o 50,5%. Ponadto wcześniejsze badania wykazały, że suplementacja gotu kola w dawce 750 mg / dzień i 1000 mg/dzień może poprawić funkcje pamięci u zdrowych osób starszych i pacjentów z upośledzeniem funkcji poznawczych naczyniowych.

Wpływa na poziom lęku

Przegląd naukowy z 2016 r. opublikowany w The Malaysian Journal of Medical Science wykazał, że wakrotka azjatycka może mieć korzystny wpływ na obniżenie poziomu lęku u osób z GAD (ang. generalized anxiety disorder, zespół lęku uogólnionego). Zaobserwowano to w małym badaniu na 33 osobach z GAD. Uczestnicy zostali poproszeni o przyjmowanie 500 mg gotu kola dziennie zamiast leków przeciwdepresyjnych przez 60 dni. Na koniec badania, zgłaszali oni zmniejszenie poziomu stresu, lęku i depresji. W artykule czytamy, że gotu kola ma podobne działanie do komercyjnych leków przeciwdepresyjnych – imipraminy i diazepamu, ale na niższym poziomie.

Wspiera zdrowy sen

Wąkrota azjatycka dzięki adaptogennemu działaniu, a także wpływowi na poziom lęku i stresu, może być również stosowana wspierająco przy bezsenności, która czasami towarzyszy tym stanom. Starsze badania (np. z 1999 r.) sugerują, że gotu kola może pomóc w leczeniu zaburzeń snu, jednak potrzebne są dodatkowe badania, aby potwierdzić te odkrycia. Pamiętaj jednak nie będzie to suplement pierwszego, czy nawet drugiego wyboru w kontekście wsparcia leczenia bezsenności.

Działa detoksykacyjne

Wąkrota azjatycka wykazuje potencjał do tłumienia toksycznych skutków ubocznych antybiotyku izoniazydu. Izoniazyd jest stosowany w leczeniu i zapobieganiu gruźlicy. Wnioski te pochodzą z badań przeprowadzonych na zwierzętach w 2017 r. Szczurom podawano 100 mg wąkrotki azjatyckiej przez 30 dni przed podaniem antybiotyku. Szczury te doświadczyły ogólnie mniejszej toksyczności, a szczury, które doświadczyły toksyczności w wątrobie i nerkach, powróciły do prawie normalnego poziomu po podaniu tego adaptogenu. Potrzebne są dalsze badania, aby rozszerzyć te odkrycia, ale potencjał jest ogromny.

Działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybicznie

Badania potwierdzają skuteczność gotu koli w walce z bakteriami. Uzyskany z niej olejek eteryczny działa hamująco na rozwój pałeczek okrężnicy (Escherichia coli), laseczek siennych (Bacillus subtilis), gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) i odmieńca pospolitego (Proteus vulgaris). Wykazuje również działanie bakteriostatyczne w stosunku do bakterii Xanthomonas campestris i Bacillus megaterium. W badaniach potwierdzono przeciwgrzybicze właściwości gotu koli. Wykazano jej skuteczność w stosunku do grzybów takich jak: kropidlak czarny (Aspergillus niger), Rhizopus oryzae, bielnik biały (Candida albicans), Fusarium solani i Colletrichum musae.

Działa przeciwzapalnie

W kontekście działania przeciwzapalnego mamy ograniczoną ilość badań, z czego większość została przeprowadzona na gryzoniach, jednak one również są wartościowe i mogą pokazać kierunek dalszych prac. Ekstrakt z Centella asiatica wywiera działanie przeciwzapalne poprzez redukcję ostrej reakcji popromiennej u szczurów. Wodny ekstrakt ziela i jego aktywny składnik azjatykozyd mają właściwości przeciwzapalne, które są spowodowane hamowaniem syntezy tlenku azotu, a tym samym mogą ułatwiać gojenie się wrzodów.

Dlatego również wąkrota azjatycka znajduje zastosowanie w chorobach, problemach gdzie przeciwzapalność jest bardzo pożądana, do tej grupy należą między innymi Hashimoto, atopowe zapalenie skóry. Możliwe, że omawiany suplement znajdzie zastosowanie u osób z trądzikiem różowatym, jednak ponownie nie będzie to suplement pierwszego rzutu, a jedynie łagodne wsparcie przeciwzapalne.

Wpływa na mikrokrążenie

Korzystne działanie Centella asiatica na mikrokrążenie przypisuje się frakcji triterpenowej, która wydaje się promować produkcję kolagenu w ścianach naczyń, szczególnie w żyłkach/żyłach. Podawana pacjentom z mikroangiopatią nadciśnieniową żył, ta frakcja triterpenowa zmniejsza filtrację kapilarną i obrzęk, prawdopodobnie poprzez zwiększenie obwodowego ciśnienia żylnego i promowanie powrotu żylnego. W innych pracach, u pacjentów ze zdiagnozowaną przewlekłą żylną mikroangiopatią nadciśnieniową, dawka 30–60 mg całkowitej ilości saponin dwa razy dziennie przez 60 dni okazała się skuteczna w leczeniu żylnej mikroangiopatii nadciśnieniowej, co oceniono na podstawie przezskórnego ciśnienia tlenu i dwutlenku węgla, a także szybkości napełniania naczyń włosowatych.

Poprawia jędrność skóry i gojenie się ran

Gotu kola jest rośliną, która wspomaga gojenie ran. Jest to związane z jej korzystnym wpływem na rozwój fitoblastów, a co za tym idzie – ze zwiększoną syntezą kolagenu. Jej skuteczność zaobserwowano zarówno w przypadku stosowania doustnego jak i miejscowego. Wyciąg z wąkroty azjatyckiej wspiera także proces powstawania tkanki bliznowatej, dlatego z powodzeniem używany jest w terapii blizn, ze względu na swoje właściwości regeneracyjne. Ekstrakt z gotu kola wpływa korzystnie na elastyczność skóry, a regularne stosowanie może pomóc w uzupełnieniu leczenia problemów skórnych.

Wspomaga ośrodkowy układ nerwowy

Zaobserwowano dobroczynny wpływ wyciągu z gotu koli na pamięć. Związki w nim zawarte wzmacniają komórkowy mechanizm obrony oksydacyjnej. Mechanizm ten odpowiedzialny jest za ochronę organizmu przed wolnymi rodnikami. Badania przeprowadzone na szczurach pokazują, że podawanie wodnego wyciągu z Centelli asiatica korzystnie wpływa na rozwój neuronów. U badanych gryzoni zaobserwowano także zwiększenie sprawności mózgu.

Gotu kola w kosmetologii

W kosmetykach gotu kolę opisuje się CICA (skrót od Centelli Asiatici). Ekstrakty z gotu kola znajdują zastosowanie w produktach kosmetycznych do pielęgnacji skóry, m.in. tonikach, kremach, serach czy kosmetykach antycellulitowych. Związki zawarte w wąkrocie azjatyckiej (m.in. kwasy triterpenowe, w tym cenny kwas azjatykowy oraz witamina C) odpowiadają za jej właściwości regenerujące, przeciwzapalne i stymulujące produkcję kolagenu i elastyny.

Produkty kosmetyczne z gotu kola sprawdzą się w chorobach skórnych, leczeniu blizn, po zabiegach medycyny estetycznej i peelingach chemicznych. Ekstrakt z wąkroty łagodzi podrażnienia, zmniejsza zaczerwienienia i oznaki starzenia, wspomaga procesy regeneracji oraz odbudowę naturalnej bariery skóry wrażliwej, trądzikowej czy mieszanej. Wąkrota azjatycka często występuje z dodatkiem kwasu hialuronowego, kolagenu i elastyny.

Kiedy warto sięgnąć po ziele wąkroty azjatyckiej?

Gotu kola ma szerokie spektrum działania, jej właściwości najbardziej odczują osoby, które wykonują bardzo umysłową pracę, potrzebujące nadmiernej koncentracji i skupienia na danym zadaniu. W pewnym stopniu przyda się także ona uczniom i studentom z racji tego, że może poprawić pamięć, jak i pamięć roboczą. Jeśli występują u Ciebie problemy układu sercowo-naczyniowego, a głównie niedrożność żylna, reumatyzm, problemy neurologiczne, problemy z gojeniem się ran to warto rozważyć używanie tego suplementu.

Jak stosować gotu kola?

Dawkowanie gotu kola na podstawie obecnej literatury naukowej trzeba rozważyć przez pryzmat masy ciała osoby suplementującej. Przyjęło się, że odpowiednie dawki to od 32 do 48 mg na kilogram masy ciała. Co dla osoby ważącej 70 kg daje 2240 mg do 3360 mg dziennie. Jednak to dawkowanie w celu poprawy funkcji poznawczych, w innych, wcześniej omówionych już celach najczęściej sprawdzają się dawki rzędu 500–750 mg dziennie, podzielone na 2–3 porcje.

Po jakim czasie działa gotu kola?

Efekty działania ekstraktu z gotu kola można odczuć po 4–8 tygodniach suplementacji, co jest typowe dla adaptogenów, które nie działają doraźnie. Gotu kola potrzebuje systematyczności w stosowaniu, by powoli nasycać organizm. Natomiast działanie kosmetyków z wąkrotą azjatycką zależą od kondycji skóry i jej pielęgnacji. Warto odczekać cierpliwie kilka tygodni i pamiętać o systematycznym stosowaniu.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazania do stosowania gotu kola to:

• ciąża,
• karmienie piersią,
• wiek poniżej 18. lat,
• stosowanie benzodiazepin lub barbituranów.

Skutki uboczne

Zastosowanie wąkroty azjatyckiej może wiązać się z pojawieniem pewnych skutków ubocznych. Do typowych, najczęstszych skutków ubocznych uznaje się biegunkę, ból i dyskomfort brzucha.

Z czym nie łączyć gotu kola?

Wąkrotki azjatyckiej nie należy łączyć z barbituranami i benzodiazepinami, ponieważ ten adaptogen hamuje ich metabolizm. Przyjmowanie wąkrotki azjatyckiej należy skonsultować z lekarzem, aby uniknąć niekorzystnych interakcji z lekami.

Czy gotu kola uszkadza wątrobę?

Nie ma jednoznacznych dowodów klinicznych, że gotu kola uszkadza wątrobę. Prace na gryzoniach wykazują wręcz przeciwnie, gdyż zaobserwowano jej działanie hepatoprotekcyjne – głównie ze względu na silne działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.

Brakuje również długotrwałych badań (>6 mies. stosowanie gotu kola u ludzi), dlatego suplementy dobierajmy pod nasz cel i okres w życiu (na przykład ciężki czas w pracy), a nie bierzmy ich permanentnie, gdy ich nie potrzebujemy.