Bor – jakie ma właściwości i zastosowanie?

Bor – co to jest? Najważniejsze informacje

Bor jest ważnym pierwiastkiem o charakterze niemetalicznym, który występuje w naturze w postaci związanej z tlenem. Pod względem chemicznym, bor przypomina krzem i węgiel, gdyż podobnie jak one tworzy związki z wodorem (tzw. borowodory). Co ciekawe, krzem z borem łączy się często w różnych suplementach diety.

Bor w naszym organizmie nie kumuluje się w większości tkanek, choć kości, paznokcie i włosy mają wyższe poziomy boru niż inne tkanki. Natomiast tkanka tłuszczowa ma niskie stężenia boru. Kwas borowy jest główną formą boru występującą we krwi, moczu i innych płynach ustrojowych.

Bor występuje w żywności i napojach w formach nieorganicznych. Większość spożywanego boru z codzienną dietą jest hydrolizowana (rozkładana) do kwasu borowego w przewodzie pokarmowym. Ludzki organizm wykorzystuje około 85-90% spożywanego boru.

Właściwości boru

Bor może pozytywnie wpływać na funkcje poznawcze, regulację aktywności hormonów steroidowych (w tym estrogenów i witaminy D), odpowiedź układu immunologicznego oraz rozwój i utrzymanie zdrowia kości i stawów. Literatura fachowa donosi, iż bor wykazuje właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwotyłościowe, przeciwosteoporotyczne i kardioprotekcyjne.

Bor może być potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Optymalny poziom boru w organizmie wspiera gospodarkę wapniową – wspomaga wchłanianie i wykorzystywanie wapnia, co wzmacnia kości i zapobiega rozwojowi osteoporozy. Poza tym bor przyspiesza gojenie się ran i pomaga uzyskać stan równowagi hormonalnej.

Czy bor jest szkodliwy?

Bor jest pierwiastkiem relatywnie bezpiecznym dla zdrowia człowieka, gdy jest spożywany w śladowych ilościach, dopasowanych do indywidualnych potrzeb. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) uznał za bezpieczną dla osób dorosłych maksymalną dawkę boru wynoszącą 10 mg na dzień.

Na co pomaga bor?

Bor w organizmie człowieka oraz zwierząt ma korzystny wpływ na metabolizm wapnia, kształtowanie struktury kości, przemiany energetyczne i aktywność hormonów steroidowych (zwłaszcza estrogenów i witaminy D). Ponadto bor w naszym organizmie wpływa na rozmnażanie i rozwój, funkcje mózgu oraz prawidłową reakcję systemu odpornościowego.

Układ kostny

Najwięcej korzyści z suplementacji borem odnosi najprawdopodobniej układ kostny, ponieważ odgrywa on ważną rolę w tworzeniu, przebudowie i regeneracji kości. Korzystnie wpływa na aktywność osteoblastów (komórek kościotwórczych) i większą gęstość mineralną kości. Zapobiega utracie i nadmiernemu wydalaniu wapnia i magnezu z organizmu oraz bierze udział w procesach syntezy witaminy D3 – te mikroskładniki są ważne dla zdrowia kości. Ich zaburzony poziom może prowadzić do demineralizacji, a także złamań kości.

Bor wpływa korzystnie na aktywność żeńskich hormonów płciowych, dzięki czemu zwiększa gęstość kości u kobiet. Kolejną korzystną cechą boru jest zdolność do zmniejszenia wydalania wapnia. Jest to szczególnie istotne dla kobiet w okresie menopauzy oraz w wieku podeszłym.

Warto dodać, że suplementacja boru w tym badaniu nie miała bezpośredniego wpływu na gęstość mineralną kości. Konieczne są dodatkowe badania w celu ustalenia, czy i w jakim stopniu suplementacja borem wpływa na zdrowie kości u ludzi.

Hormony

Bor zwiększa biologiczny okres półtrwania i biodostępność niektórych hormonów, co oznacza, że mogą być lepiej wykorzystywane przez organizm. Badania naukowe wskazują, że suplementacja borem znacząco wpływa na aktywność estrogenu. Estrogen jest żeńskim hormonem odpowiedzialnym za wiele procesów płciowych, między innymi dojrzewanie, ale również menopauzę.

Kandydoza

Candida w normalnych warunkach nie są szkodliwe dla ludzkiego organizmu. Są to owalne kolonie drożdży naturalnie występujące w naszym ciele. W momencie kiedy zostają wystawione na działanie czynników „stresowych”, zaczynają się gwałtownie przekształcać i mnożyć, przez co mogą być groźne dla zdrowia. Boraks i kwas borowy hamują tworzenie się tych grzybów i ich przekształcanie, a stała obecności boru w towarzystwie magnezu jest w stanie spowodować inaktywację grzybów z rodzaju Candida.

Układ nerwowy

Niedobory boru mogą prowadzić do obniżenia intelektualnego potencjału i powodować problemy z zapamiętywaniem. Na szwank narażona jest zarówno pamięć krótkotrwała jak i długotrwała. Warto również pamiętać, że niewystarczający poziom boru sprawia, że stres wpływa na organizm jeszcze mocniej i dotkliwiej odczuwa się jego skutki. Bor powoduje poprawę koncentracji uwagi, zdolności do zapamiętywania. Pierwiastek korzystnie wpływa na percepcję, a także koordynację oczu i rąk.

Wpływ na kondycję stawów

Badania wykazały wysoką skuteczność boru w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Nie jest znany mechanizm działania boru na kondycję kości, natomiast potwierdzone zostały jego właściwości wspomagające leczenie stawów.

Gojenie ran

Właściwości przeciwutleniające boru pomagają chronić komórki przed stresem oksydacyjnym, który jest częstą cechą przewlekłych ran i może utrudniać ich gojenie. Dodatkowo bor stymuluje proliferację i migrację komórek, a także niezbędne procesy regeneracji tkanek i zamykania ran. Stosowanie żelu borowego na skórę może pomóc w zapobieganiu uszkodzeniom skóry spowodowanym radioterapią.

Korzystnie wpływa na lipidogram

W badaniu klinicznym, w którym zdrowe kobiety spożywały przez jeden miesiąc dietę zawierającą o 10 mg więcej boru niż ich zwyczajowa dieta, zaobserwowano znaczną redukcję poziomu całkowitego cholesterolu, cholesterolu frakcji LDL, lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL) i triglicerydów w surowicy krwi. Ponadto masa ciała, masa tłuszczowa i wskaźnik BMI znacznie zmniejszyły się u badanych kobiet. Wskazuje to na możliwe przeciwotyłościowe i przeciwcholesterolowe właściwości boru.

Ma działanie przeciwzapalne

Bor może wykazywać właściwości przeciwzapalne w naszym organizmie. Wyniki badania klinicznego z udziałem pacjentów z pierwotną chorobą zwyrodnieniową stawów pokazały, że stosowanie suplementu diety zawierającego ten pierwiastek w formie fruktoboranu wapnia obniżyło u nich poziom niektórych markerów stanu zapalnego, w tym białka C-reaktywnego (CRP), odczynu Biernackiego (OB) i fibrynogenu. Zaś w innym badaniu stwierdzono, że suplementy diety zawierające bor były w stanie zmniejszyć poziom cytokin prozapalnych u zdrowych mężczyzn.

Może zmniejszać masę ciała

Przeprowadzone badania wskazują, że doustne ​​stosowanie boru w formie suplementu diety może mieć działanie zmniejszające masę ciała. Większość badań eksperymentalnych na gryzoniach wykazała, że dodatkowa suplementacja borem odpowiada za redukcję masy ciała u otyłych zwierząt. Odpowiednia suplementacja związkami boru (np. cytrynianem boru) może przyczyniać się do zahamowania rozwoju otyłości w wyniku przyspieszenia przemian energetycznych oraz nasilenia termogenezy (wytwarzania ciepła) i lipolizy (rozkładu tłuszczów).

Objawy niedoboru boru

Objawy niedoboru boru:

• osteoporoza,
• niedobór estrogenu,
• niedobór testosteronu,
• nadmierne wydalanie wapnia i magnezu,
• pogorszenie funkcji umysłowych,
• pogorszenie pamięci,
• zahamowanie wzrostu,
• dolegliwości bólowe kości i stawów,
• problemy skórne (tym suchość skóry).

Objawy niedoboru boru nie są typowe i łatwo je pomylić z innymi niedoborami, dlatego zawsze jeśli odczuwasz niepokojące symptomy, zgłoś się do lekarza.

Skutki niedoboru boru

• Pogorszenie funkcji intelektualnych, funkcji poznawczych,
• problemy z pamięcią,
• zaburzenia hormonalne,
• zmniejszenie produkcji hormonów płciowych,
• niedobór witaminy D,
• zwyrodnienie stawów, reumatyzm, zapalenie stawów,
• osteoporoza,
• skłonność do infekcji grzybiczych, bakteryjnych i wirusowych,
• wzmożone odczuwanie skutków stresu,
• zaniżony poziom insuliny i hormonów tarczycy.

Dlatego to ważne, aby uzupełniać bor w diecie poprzez produkty bogate w ten mikroelement. Różnorodna i odżywcza dieta to najlepsze źródło witamin i składników mineralnych.

Źródła pokarmowe boru

Najlepsze źródła boru to suszone owoce, orzechy i rośliny strączkowe – każdy powinien znaleźć coś smacznego dla siebie.

Produkty bogate w bor i jego zawartość w 100 g:

• rodzynki (4,51 mg)
• migdały (2,82 mg)
• orzechy laskowe (2,77 mg)
• suszone morele (2,11 mg), śliwki (1,18 mg)
• awokado (2,06 mg)
• masło orzechowe (1,92 mg)
• orzechy brazylijskie (1,72 mg)
• orzechy włoskie (1,63 mg)
• czerwona fasola Red Kidney (1,4 mg)
• orzechy nerkowca (1,15 mg)
• daktyle (1,08 mg)
• soczewica (0,74 mg)
• ciecierzyca (0,71 mg)
• brzoskwinie (0,52 mg)
• grejpfruty czerwone (0,50 mg)
• miód (0,50 mg)
• otręby pszenne (0,32 mg)

Bor występuje w naturalnym środowisku między innymi w postaci boraksu. Boraks jest związkiem chemicznym zbudowanym z boru, tlenu, sodu i wodoru. Dzienna porcja boru pozyskana z diety waha się od 1,5 do 3 mg. Jak dotąd nie ustalono konkretnego dziennego zapotrzebowania na bor.

Pomimo że wiele produktów zawiera bor, wiele osób ma problem z zaspokojeniem dziennego zapotrzebowania organizmu na ten mikroelement. Wynika to ze stosowania nawozów mineralnych do uprawy roślin – otóż nawozy mineralne blokują bor, który rośliny czerpią z gleby. Ponadto na zawartość boru wpływa gotowanie warzyw na wodzie – to powoduje, że bor traci swoje wartości odżywcze.

Nadmiar boru

Długotrwała ekspozycja na nadmiar boru pochodzącego z pożywienia i napojów nie powoduje poważnych skutków ubocznych. Bor jest pierwiastkiem o niskiej toksyczności.

Skutki uboczne nadmiernego gromadzenia boru w organizmie mogą rozwinąć się w skrajnych przypadkach związanych z incydentalnym spożyciem kwasu borowego lub boru w formie boraksu, które znajdują się w niektórych domowych produktach czyszczących oraz środkach ochrony roślin (pestycydach). Może wówczas dojść do wystąpienia objawów, takich jak:

• nudności,
• wymioty,
• biegunka,
• bóle brzucha,
• zaczerwienienie skóry,
• wysypka,
• bóle głowy,
• niepokój,
• pobudzenie,
• drgawki,
• zaburzenia czynności nerek.

Dzienna dawka boru spożytego przypadkowo przez osoby, u których pojawiły się te objawy, wahała się od 18 do 9713 mg, a większość z nich stanowiły dzieci poniżej 6. roku życia. Ekstremalnie wysokie dawki boru mogą być śmiertelne, np. 15 000-20 000 mg u osób dorosłych.

Kiedy suplementować bor?

Bor można suplementować w ilości do 20 mg dziennie najlepiej po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem, który oceni zasadność suplementacji. To ważne, by suplementować i dawkować bor świadomie, gdy rzeczywiście możemy mieć jego niedobór. Stosowanie go w ciemno nie jest zalecane.

Specjalista oceni Twoją dietę i niepokojące objawy, jeśli martwisz się, czy masz niedobór. To zrozumiałe, że chcesz wesprzeć zdrowie kości i stawów czy zadbać o siebie w okresie menopauzy. Jednak należy traktować bor jako ewentualny dodatek, a nie główne źródło leczenia niektórych problemów ze zdrowiem.

Bezpieczna dawka boru dla osób dorosłych wynosi 20 mg i 15 mg dla kobiet w ciąży oraz karmiących. W przypadku dzieci dawka ta wynosi 0,5-3,5 mg dziennie. To ilość boru dostarczana wraz z pożywieniem, dlatego nie zaleca się suplementowania boru u dzieci.