Dietetyk wyjaśnia jak obniżyć żelazo z pomocą diety

Co musisz wiedzieć o nadmiarze żelaza?

Nadmiar żelaza w organizmie, nazywany również stanem przeładowania żelazem odnosi się do nadmiernego gromadzenia się żelaza w różnych narządach. Podwyższony poziom żelaza we krwi występuje w dziedzicznej hemochromatozie (zwiększone jelitowe wchłanianie żelaza), wielokrotnych transfuzjach krwi lub chorobach wątroby. Nadmiar żelaza ma toksyczny wpływ na narządy wewnętrzne, prowadząc do uszkodzenia wątroby i rozwoju marskości lub niewydolności wątroby, bądź raka wątrobowokomórkowego.

Podwyższony poziom żelaza we krwi może być również skutkiem przyjmowania nadmiernych ilości tego pierwiastka wraz z dietą i suplementami diety. Wyniki badań laboratoryjnych wskazujące na przeładowanie organizmu żelazem (nadmiar żelaza) obejmują zwiększone stężenie ferrytyny we krwi (>300 μg/l u mężczyzn i >200 μg/l u kobiet) oraz wysycenie transferyny żelazem (TSAT) ≥45%.

Złotym standardem diagnostycznym hemochromatozy są badania genetyczne analizujące obecność mutacji w genie HFE. Całkowite wyleczenie hemochromatozy nie jest możliwe.

Objawy nadmiaru żelaza

• przewlekłe zmęczenie
• osłabienie
• spadek masy ciała
• bóle stawów
• wypadanie włosów
• utrata popędu seksualnego
• impotencja (u mężczyzn)
• szarobrązowe zabarwienie skóry

Jak obniżyć żelazo we krwi?

Jak wygląda leczenie nadmiaru żelaza? Istnieje kilka sposobów na to, aby skutecznie obniżyć poziom żelaza we krwi w przypadku występowania jego nadmiaru.

Zalicza się do nich:

• systematyczne oddawanie krwi (upusty krwi) w Regionalnych Centrach Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK),
• zmniejszenie spożycia produktów bogatych w żelazo hemowe (np. podrobów, czerwonego mięsa), które jest dobrze wchłaniane w jelitach i może powodować objawy nadmiaru żelaza przy wysokim spożyciu (nieprawidłowa zbilansowana dieta),
• zwiększenie spożycia w codziennej diecie naturalnych inhibitorów wchłaniania żelaza, które znajdują się w produktach roślinnych, np. kawa, czarna i zielona herbata, ciemne kakao, gorzka czekolada, kurkuma,
• zwiększenie aktywności fizycznej do minimum 30 minut każdego dnia.

Upust krwi – flebotomia

Upusty krwi są stosowane jako leczenie pierwszego wyboru u pacjentów z hemochromatozą pierwotną (dziedziczną), gdy stężenie ferrytyny we krwi wynosi powyżej 200 μg/l u kobiet i ponad 300 µg/l u mężczyzn, a wysycenie transferryny żelazem (TSAT) wynosi co najmniej 45%.

Początkowo upusty krwi stosuje się co 1-2 tygodnie w celu eliminacji nadmiaru żelaza we krwi. Upust 500 ml krwi usuwa około 250 mg żelaza, dlatego jest to najbardziej efektywny sposób radzenia sobie z nadmiarem żelaza.

Po zmniejszeniu stężenia ferrytyny w surowicy poniżej 50-100 ng/ml, upusty krwi wykonuje się rzadziej, zazwyczaj co 2-6 miesięcy. Przed każdorazowym upustem krwi pacjent powinien być dobrze nawodniony, a po upuście należy unikać wysiłku fizycznego (zwłaszcza o dużej intensywności) przez 24 godziny. Ponadto przed każdym upustem krwi oznacza się stężenie hemoglobiny we krwi. Jeśli poziom hemoglobiny wynosi mniej niż 11 g/dl czasowo wstrzymuje się stosowanie upustów krwi, natomiast jeśli 11-12 g/dl zmniejsza się ich częstotliwość.

Upusty krwi powinny być wykonywane pod stałą kontrolą hematologa, który zajmuje się diagnostyką i leczeniem podwyższonego poziomu żelaza we krwi (w tym hemochromatozy).

Lekarz na bieżąco zleca odpowiednie badania w tym:

• morfologię krwi,
• stężenie ferrytyny i żelaza w surowicy,
• TIBC – całkowitą zdolność wiązania żelaza,

a w razie potrzeby badanie genetyczne, USG, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny jamy brzusznej lub biopsję wątroby, aby kontrolować poziom żelaza we krwi i ryzyko wystąpienia powikłań wywołanych przez jego nadmiar.

Modyfikacja diety

Dieta przy nadmiarze żelaza skupia się na obniżeniu podwyższonego stężenia tego pierwiastka we krwi poprzez zmniejszenie spożycia produktów zawierających duże ilości żelaza hemowego (podroby i czerwone mięso) oraz substancji zwiększających jego wchłanianie (witamina C, alkohol).

Ponadto włącza się do diety produkty zawierające składniki ograniczające przyswajanie żelaza (błonnik pokarmowy, szczawiany, fityniany), aby obniżyć poziom żelaza. Dieta przy nadmiarze żelaza wspiera proces leczenia, jednak nie jest tak samo skuteczna, jak regularne upusty. Zazwyczaj stosuje się ją długoterminowo (zwłaszcza w przypadku hemochromatozy), aby skutecznie kontrolować poziom tego pierwiastka w ustroju.

Warto podkreślić, że nie zaleca się ograniczenia spożywania mięsa u osób leczonych krwioupustami, natomiast wskazane jest ograniczenie spożycia napojów alkoholowych, zaś całkowita abstynencja alkoholowa w przypadku stwierdzenia marskości wątroby.

Jak obniżyć poziom żelaza u dziecka?

Nadmiar żelaza u dzieci zazwyczaj jest wynikiem:

• nadmiernego stosowania leków i suplementów diety, w których składzie obecne jest żelazo,
• częstego spożywania czerwonego mięsa, podrobów i żywności wzbogacanej w ten mikroelement (np. płatków zbożowych).

U dzieci może również występować hemochromatoza, aczkolwiek objawy choroby pojawiają się zwykle dopiero w wieku nastoletnim (hemochromatoza młodzieńcza) i dorosłym.

Leczenie stanu przeładowania żelazem u dzieci przebiega w identyczny sposób, jak u osób dorosłych i powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza. W celu obniżenia poziomu żelaza u dziecka stosuje się krwioupusty lub leczenie farmakologiczne (jeśli upusty krwi nie są możliwe z powodu ciężkiej niedokrwistości lub hipoproteinemii) oraz modyfikację diety.