Objawy i skutki stresu – jak stres wpływa na organizm i zdrowie człowieka?

Stres to zjawisko, któremu poświęcono wiele badań naukowych. Zauważono, że w niektórych przypadkach wywiera korzystny wpływ na organizm i funkcje poznawcze. Niestety, wiele osób doświadcza jego negatywnych konsekwencji, na czym cierpi ich zdrowie psychiczne i fizyczne. Każdy człowiek czasem odczuwa napięcie nerwowe, choć różni się ono nasileniem i czasem trwania. Ponadto reakcja na nieoczekiwane zdarzenia stanowi kwestię indywidualną. Jakie są najczęstsze objawy stresu? Jak wpływa on na organizm i zdrowie człowieka?

Czym jest stres i jak działa?

Stan wewnętrznej równowagi wpływa korzystnie na samopoczucie i funkcjonowanie organizmu. Niestety, czasem ulega zachwianiu. Taka sytuacja ma miejsce, gdy pojawiają się nieprzewidziane zdarzenia lub zachodzą spore zmiany w dotychczasowym życiu. Psycholodzy podkreślają, że nawet pozytywne sytuacje mogą generować stres, ponieważ człowiek potrzebuje czasu, aby odnaleźć się w nowych okolicznościach. Ponadto napięcie nerwowe powodują zdarzenia, które przekraczają możliwości adaptacyjne danej osoby. Np. czuje ona fizyczne lub psychiczne przeciążenie wykonywaną pracą. Nie wszystkie stresory, czyli czynniki zaburzające wewnętrzną równowagę, mają charakter emocjonalny. Głód, zimno, naruszenie fizjologicznego pH skóry – wszystko to prowadzi do określonych reakcji w organizmie. Stres mobilizuje wszystkie siły do stawienia czoła wyzwaniu lub stresorowi. Czasem działa pozytywnie, niestety, coraz częściej ma negatywne skutki.

Jak stres wpływa na organizm i zdrowie człowieka?

Rozpatrując wpływ stresu na organizm, warto przyjrzeć się reakcjom biochemicznym i zmianom fizjologicznym, jakie zachodzą w ustroju. Gdy pojawia się czynnik zakłócający stan wewnętrznej równowagi, organizm przygotowuje się do walki lub ucieczki. Pod wpływem nieprzewidzianych zdarzeń wydzielają się 3 hormony: kortyzol, adrenalina i noradrenalina. Zmieniają one funkcjonowanie całego ustroju, prowadząc do jego „przeprogramowania”. Aby organizm mógł skupić się na pokonywaniu trudności, dochodzi do spowolnienia procesów trawiennych i odpornościowych. Hormony stresu sprawiają, że krew szybciej krąży, aby zasobna w tlen i glukozę mogła docierać do mięśni, pozwalając na podjęcie walki lub ucieczki. Pod ich wpływem człowiek przestaje odczuwać ból, dlatego jest w stanie szybko biec, nawet z urazem, na przykład z zerwanym ścięgnem.

To, jak stres wpływa na organizm, w dużej mierze zależy od czynnika, który przyczynił się do wydzielania hormonów. Jeśli w zasięgu wzroku pojawił się potencjalny agresor, ale po kilku minutach udało się przed nim zbiec, to następuje faza relaksacji. Poziom kortyzolu, adrenaliny i noradrenaliny opada. Warto wiedzieć, że niektóre sytuacje nie niosą ze sobą realnego zagrożenia, ale wywołują przewlekłe napięcie nerwowe, które negatywnie oddziałuje na samopoczucie i procesy fizjologiczne. Stres i jego wpływ na zdrowie człowieka to zagadnienie, które bardziej szczegółowo zostanie omówione w dalszej części artykułu.

Reakcje organizmu na stres

Nie każdy człowiek na dane zdarzenie reaguje w ten sam sposób. Niektórzy w nowym projekcie dla wymagającego klienta widzą wyzwanie, inni natomiast obawiają się jego realizacji. Reakcje organizmu na stres różnią się i zależą m.in. od predyspozycji osobniczych, wcześniejszych doświadczeń, wychowania i indywidualnych zdolności przystosowawczych. Jedni całkiem dobrze radzą sobie z trudnościami, natomiast inni czują się sparaliżowani i zniechęceni do działania.

Umiarkowany stres, który odczuwają osoby traktujące problemy jako wyzwania, zapewnia lepszą koncentrację i spostrzegawczość. Pod jego wpływem człowiek działa szybciej i wydajniej. W rezultacie może stawić czoła stresorowi lub zrealizować wymagające zadanie w przewidzianym terminie.

Przewlekły stres sprawia, że organizm zbyt długo znajduje się w stanie pobudzenia wywołanym przez hormony. Oznacza to, że nie tylko pojawiają się trudności z koncentracją i logicznym myśleniem, ale też dokuczliwe dolegliwości ze strony ciała. Organizm skupiając się na walce z potencjalnym zagrożeniem, lokuje całe rezerwy w poradzenie sobie ze stresorem. Długo utrzymujący się stan mobilizacji osłabia układ immunologiczny, co skutkuje spadkiem odporności. Ponadto obserwuje się napięcie mięśni, wzrost ciśnienia krwi, spadek libido i zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet.

Pozytywne skutki stresu – co mu zawdzięczamy?

Terminem eustres psycholodzy określają stres pozytywny, który zapewnia człowiekowi energię przed występem scenicznym, wygłoszeniem wykładu czy rozmową z klientem. Jednocześnie zachęca on do poszukiwania rozwiązań, które pozwoliłyby pokonać chwilowe trudności. Pozytywne skutki eustresu obejmują m.in. wzrost koncentracji, kreatywności i spostrzegawczości. Dzięki zmobilizowaniu sił organizmu i wyostrzeniu zmysłów udaje się dobrze wypaść podczas rozmowy kwalifikacyjnej czy spotkania z klientem.

Negatywne skutki stresu – dlaczego tak go nie lubimy?

Z koleidystres to stres negatywny, który zaburza funkcjonowanie organizmu i pogarsza samopoczucie. Utrudnia logiczne myślenie, obniża kreatywność i koncentrację, przez co człowiek nie wykorzystuje w pełni swojego potencjału. Często trudno dostrzec dystres, gdyż ma charakter przewlekły. Wynika m.in. z niepewności jutra, napiętej atmosfery w pracy i innych obciążających sytuacji, które trwają tygodniami, na przykład tocząca się sprawa rozwodowa. Dystres nie tylko obniża nastrój, ale może również zwiększyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, miażdżycę, reumatoidalne zapalenie stawów, alergię, egzemę i nadczynność tarczycy. Negatywne skutki stresu sprawiają, że człowiek stara się unikać sytuacji wywołujących napięcie nerwowe i poszukuje efektywnych sposobów na poradzenie sobie z nim.

Somatyczne objawy stresu

Zachwianie wewnętrznej równowagi odbija się negatywnie zarówno na psychice, jak i ciele człowieka. Stres wywołuje somatyczne objawy, do których zalicza się:

• spadek energii,
• problemy z zasypianiem,
• przyspieszone bicie serca,
• ucisk w klatce piersiowej,
• trudności trawienne,
• spadek libido,
• rozregulowanie cyklu menstruacyjnego.

Fizjologiczne objawy stresu

Kiedy ma miejsce nieoczekiwane zdarzenie, np. trudna rozmowa z szefem, awaria samochodu, pojawiają się fizjologiczne objawy stresu. Napięcie nerwowe manifestuje się poprzez:

• zwiększone wydzielanie potu,
• drżenie ciała,
• wzrost tętna,
• spłycenie oddechu,
• spadek koncentracji,
• mdłości,
• nerwowe zaciskanie zębów.

Psychiczne skutki stresu

Istnieje silna korelacja między przewlekłym stresem a zaburzenia psychicznymi. W ostatnich latach w krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się wzrost zachorowań na depresję, nerwicę natręctw, zespół lęku uogólnionego i fobie. Wiele osób zgłasza się do specjalistów z myślami samobójczymi oraz aktami autoagresji. W niektórych krajach, w tym w Polsce, powstają długie kolejki do psychologów i psychiatrów. Nie wszyscy są w stanie otrzymać natychmiastową pomoc. Psychiczne skutki stresu stanowią ogromne wyzwanie dla służby zdrowia. Z tego względu coraz więcej mówi się o sposobach, które pozwalają zredukować napięcie nerwowe.

Jak zmniejszyć stres?

Dystres wpływa negatywnie na nastrój, odbija się również na zdrowiu fizycznym, prowadząc do zaburzeń snu oraz zwiększając ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, miażdżycy i zawału serca. Aby go zredukować, warto ograniczyć sytuacje, które wywołują napięcie nerwowe.

Jak zmniejszyć stres, który utrudnia normalne funkcjonowanie? Dużą popularnością cieszą się techniki relaksacyjne, na przykład świadoma praca z oddechem. Można nauczyć się jej podczas jogi oraz warsztatów psychologicznych. Niektórzy decydują się na techniki mindfulness, gdyż uważna obserwacja rzeczywistości pozwala skupić się na chwili obecnej. W wielu przypadkach napięcie nerwowe wynika z wybiegania myślami w przyszłość lub powracania do przeszłych wydarzeń.

W napiętym grafiku trudno znaleźć czas na relaks, sen i spotkania z przyjaciółmi. Warto go jednak wygospodarować, gdyż odpoczynek korzystnie wpływa na nastrój i ogólny stan zdrowia. Osoby, które mają problem z akceptacją niepewności lub zmagają się ze skutkami traumy, mogą skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej. Niektórzy uwalniają napięcia zgromadzone w ciele w gabinecie fizjoterapeuty lub osteopaty. W celu zniwelowania niepokoju i nieprzyjemnego pobudzenia można też sięgnąć po suplementy o działaniu uspokajającym, które redukują stres. Znajdziesz w nich ekstrakty roślinne o działaniu wyciszającym, na przykład ekstrakty z melisy i lawendy.

Bibliografia:

1. Kowalska G., Grzyb B.; Stres w życiu człowieka – ujęcie teoretyczne; Rok IX, 4 (29); 2015
2. Kugelstadt A.; Gdy ciało i dusza wysyłają s.o.s.; Wydawnictwo Otwarte, 2020
3. Leksowska A., Jaworska I., Gorczyca P.; Choroba somatyczna jako wyzwanie adaptacyjne dla człowieka; Folia Cardiologica, 6 (4), 2011, s. 244-248
4. Orzechowska A.; Psychosomatyka – kiedy umysł wykorzystuje ciało do powiedzenia czegoś ważnego; Charaktery, 11 (310), 2022
5. Ostrowska M., Michcik A.; Stres w pracy – objawy, konsekwencje, przeciwdziałanie; Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 2014, s. 12-15