Żelazo elementarne – najlepiej przyswajalna forma żelaza?

Na pewno każdy z nas słyszał nie raz, że żelazo jest ważnym składnikiem mineralnym potrzebnym do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Ale czy wiemy dlaczego tak jest? Do czego tak naprawdę potrzebujemy żelaza?

Żelazo - dlaczego jest niezbędne dla zdrowia?

Żelazo bierze udział w tworzeniu czerwonych krwinek, a tym samym częściowo bierze udział w transporcie tlenu w organizmie. Chroni nas przed nadmierną ilością wolnych rodników oraz reguluje pracę niektórych układów, głównie nerwowego i odpornościowego. Żelazo przede wszystkim jest niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu. W okresie niemowlęcym, prawidłowy poziom żelaza odpowiada za tworzenie w mózgu sieci i połączeń komórek nerwowych. Te połączenia odpowiadają za prawidłowy rozwój małego człowieka. Do zapewnienia prawidłowego rozwoju, zapas żelaza otrzymany od matki, powinien wystarczyć na 4-6 pierwszych miesięcy życia dziecka. Jednak w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie w skrajnych przypadkach, zapas ten wystarczy tylko na 1-2 miesiące życia.

Jakie są objawy niedoboru żelaza i do czego mogą prowadzić?

Nieodpowiedni poziom żelaza u kobiety w ciąży może prowadzić do wcześniejszego porodu, zwiększa również ryzyko urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową i możliwości przedwczesnego odklejenia się łożyska. Anemia wynikająca z niedoboru żelaza u kobiety w ciąży, może prowadzić do depresji poporodowej, a nawet wpłynąć na ilość wytwarzanego mleka w okresie karmienia.

Niedobór żelaza w okresie niemowlęcym natomiast, może wpłynąć na słabszy rozwój psychomotoryczny dziecka, a w przyszłości na jego zachowanie i problemy z koncentracją.

Oprócz niemowląt, najbardziej narażone na niedobór żelaza są dzieci, zwłaszcza te szybko rosnące, oraz ze zmniejszonym łaknieniem, tzw. niejadki. Dzieje się tak, ponieważ mniejsze stężenie żelaza powoduje produkcję leptyny - hormonu sytości. W konsekwencji powoduje to sytuację, w której dzieci po prostu nie odczuwają głodu, co może wpłynąć na ich warunki fizyczne oraz tempo wzrostu.

Bardzo często anemia z niedoboru żelaza dotyczy osób otyłych. Jest to często związane ze złym, monotonnym sposobem odżywiania, bogatym w cukry i tłuszcze trans, a ubogim w wartości odżywcze. Ponadto, u osób otyłych często występuje nadmierna produkcja hormonu wątrobowego: hepcydyny, która blokuje prawidłowe wchłanianie żelaza w jelitach.

Badania pokazują, że niedobory żelaza częściej dotykają kobiet. Panie aktywnie uprawiające bieganie, często skarżą się na osłabienie, kłopoty z oddychaniem podczas wysiłku, duszność, bóle głowy, problemy z koncentracją – objawy te związane są właśnie z niedoborem tego ważnego składnika. Kolejna grupa kobiet narażona na anemię, to kobiety u których występują obfite miesiączki. Są to zarówno młode dziewczęta oraz panie tuż przed menopauzą. W takiej sytuacji, zalecenia lekarskie jasno podają: ,,Kobieta, narażona na niedobór żelaza, która miesiączkuje, wymaga dodatkowo około 3 mg żelaza dziennie”.

Należy pamiętać, że stosując wegetariański lub wegański sposób odżywiania, również możemy być narażeni na niedobór żelaza. Dzieje się tak ponieważ w diecie roślinnej żelazo występujące w formie niehemowej wchłania się o wiele słabiej (tylko około 5-8%) w porównaniu do hemowego występującego w produktach odzwierzęcych: czerwonym mięsie, podrobach (w około 30-40%).

Do pozostałych objawów niedoboru żelaza zalicza się chroniczne zmęczenie, wypadanie włosów oraz depresję.

Jak skutecznie uzupełniać żelazo?

Najlepszym sposobem na uzupełnienie niedoboru tego pierwiastka w organizmie jest odpowiednia dieta. Zwiększenie produktów bogatych w żelazo w sposobie odżywiania powinno pomóc rozwiązać problem. Powinno, ale nie zawsze problem rozwiązuje. Jak już wspomniałam, żelazo dostarczone z posiłkami wchłania się tylko w niewielkim procencie. Dlatego dla lepszego przyswajania żelaza, zaleca się dodatkowo łączenie w posiłkach witaminy C i kwasu mlekowego występującego np. w kiszonkach.

Zdarza się jednak, że samo zwiększenie podaży żelaza nie oznacza jeszcze, że pierwiastek ten będzie dobrze wchłaniany, a negatywne skutki braku żelaza znikną. Badania pokazują, że na anemię chorują nawet osoby, które w teorii dobrze się odżywiają. Warto wtedy skonsultować się ze specjalistą, który na podstawie badań krwi może zalecić suplementację żelaza.

Natomiast, grupami ryzyka, które wymagają suplementacji żelazem, aż do 12-ego miesiąca życia, bez względu na to, jakie mają aktualne wyniki badań krwi, są:

• dzieci urodzone przedwcześnie,
• dzieci z masą urodzeniową 2000-2500 g,
• dzieci z ciąż mnogich,
• dzieci mam z niedokrwistością w czasie ciąży,
• dzieci narażone na straty krwi w okresie okołoporodowym.

Dawkowanie

Ze względu na to, że zapotrzebowanie na żelazo jest zmienne w zależności od kondycji organizmu, wieku, płci i wagi (zwłaszcza w przypadku małych dzieci) bardzo istotne jest odpowiednie jego dawkowanie.

Wiele towarzystw zagranicznych jak i Polskie Towarzystwo Neonatologiczne rekomendują podaż żelaza w dawkach dostosowanych do masy ciała dziecka:

profilaktycznie: 1-2 mg żelaza/kg masy ciała dziennie

leczniczo: 4-6 mg żelaza/kg masy ciała dziennie

Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, u kobiet w ciąży suplementację żelaza doustnymi preparatami w dawce 30 mg żelaza dziennie należy prowadzić od pierwszej wizyty (>8 tygodnia), a w przypadku stwierdzenia niedokrwistości dobowa dawka powinna wynosić 60-120 mg żelaza dziennie.

Zgodnie z Normami Żywienia dla Populacji Polskiej, zapotrzebowanie na żelazo dla pozostałych grup jest następujące:

Kobiety:

19 – 50 lat: 18 mg

Powyżej 51 lat: 10 mg

Mężczyźni:

Powyżej 19 lat: 10 mg

Objawy nadmiaru żelaza w organizmie

U części osób stosujących preparaty z żelazem, mogą wystąpić dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Dochodzi wtedy do podrażnienia błony śluzowej żołądka przez związki żelaza, co może prowadzić do bólu brzucha i wymiotów. Dodatkowo, nadmiar żelaza skumulowany w przewodzie pokarmowym, może powodować biegunki lub zaparcia, a nawet uszkadzać komórki nabłonka w jelitach. Niezmiernie istotny jest fakt, że organizm ludzki nie posiada naturalnego mechanizmu wydalania nadmiaru żelaza, tym bardziej dawka oraz czas stosowania powinny być określone przez lekarza lub innego specjalistę.

Innowacyjna forma: żelazo elementarne

I tu z pomocą może przyjść innowacyjna forma żelaza, czyli żelazo elementarne. Potocznie nazywane żelazem w płynie, zawieszonym w oleju MCT, który jest tłuszczem o szybszym i łatwiejszym procesie trawienia i wchłaniania. Żelazo elementarne nie jest solą żelaza. Jest żelazem występującym w stanie wolnym. Stopniowe i powolne przenikanie takiej formy żelaza przez ścianę przewodu pokarmowego sprawia, że jest ono lepiej tolerowane niż sole żelaza. Bardzo wysoka biodostępność (tempo i stopień wchłaniania) żelaza elementarnego na poziomie 70%, sprawia, że jest ono dobrze wchłaniane przez organizm. Nie zalega w błonie śluzowej jelita i nie wywołuje skutków ubocznych takich jak zaparcia, czy biegunki.

Żelazo elementarne nie utlenia się w jamie ustnej i nie powoduje przebarwienia zębów ani nie pozostawia metalicznego posmaku w ustach. Ulega przemianie w przewodzie pokarmowym pod wpływem soku żołądkowego, ale odbywa się w sposób bardzo łagodny, w czasie około 1 godziny, jednocześnie nie podrażniając żołądka.

Bezpieczeństwo stosowania żelaza elementarnego

Według badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa, dawkowanie żelaza elementarnego może być nawet 10 razy większe niż innych form żelaza, zanim wystąpią działania niepożądane. Natomiast toksyczne dawki żelaza elementarnego są nawet 100 razy wyższe niż w przypadku innych form, dlatego ryzyko przedawkowania jest znikome. Badania kliniczne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, gdzie żelazo elementarne stosowane jest już od wielu lat, potwierdzają, że jest to obecnie najbezpieczniejsza forma żelaza stosowana w leczeniu niedoboru żelaza. Ta forma żelaza jest również rekomendowana dla noworodków przez Polskie Towarzystwo Neonatologiczne.

Dla zwiększenia efektów suplementacji żelazem elementarnym, dobrze jest ją łączyć z witaminami z grupy B, tzw. krwiotwórczymi. Wspomagają one przemiany żelaza i jego efektywne wykorzystanie do produkcji czerwonych krwinek. Istotna przy dobrym wchłanianiu preparatu z żelazem będzie również obecność wspomnianej wcześniej witaminy C.

Podsumowanie

Nawet niewielka anemia może powodować uciążliwe dolegliwości, takie jak zmęczenie, problemy ze skórą, włosami, a ciężka anemia może zagrażać życiu. Dlatego przynajmniej raz w roku powinno się przeprowadzić okresowe badanie pod tym kątem i wprowadzić ewentualne zmiany w postaci zwiększenia ilości żelaza w diecie lub skutecznej suplementacji w formie dobrze przyswajalnego przez organizm żelaza.

Bibliografia

1. Bosa K., Żelazo - niezbędny składnik w początkowym okresie życia dziecka, Food Forum, luty-marzec 2018, 70-72.
2. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017, 221.
3. Kibil I., Dieta wegańska i wegetariańska w czasie ciąży, Food Forum, kwiecień-maj 2017, 50-51.
4. Myśliwiec M., Klinika Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Doustna suplementacja żelaza w niedokrwistości nerkowopochodnej. Forum Nefrologiczne 2012, tom 5, nr 3, 195-203.
5. Polskie Towarzystwo Neonatologiczne. Standardy Opieki Medycznej nad Noworodkiem w Polsce. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego -wydanie II, Warszawa 2017.
6. Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekologia polska 2014, 5:395-399.
7. Bykowska A., Żelazo – pierwiastek dobrych wyników, Magazyn Bieganie, październik 2009, online: https://www.magazynbieganie.pl/zelazo-pierwiastek-dobrych-wynikow/
8. Skoczylas M., 10 mało znanych objawów niedoboru żelaza. Czy masz te objawy niedoboru żelaza? 31.07.2019, online: https://youtu.be/P1LX1wozc-g