Sezonowe zaburzenia afektywne (SAD) – czym są i jak sobie z nimi radzić?

Jesienna aura i związana z tym zmiana długości dnia i nocy wpływa na rozwój sezonowych zaburzeń afektywnych (ang. seasonal affective disorders, SAD). Najczęściej zaburzenie to osiąga swój szczyt w miesiącach jesienno-zimowych, co tłumaczy się coraz mniejszą dostępnością światła słonecznego. O tym, jak rozróżnić SAD od jesiennej chandry, skąd się bierze i jak radzić sobie z sezonową depresją dowiesz się z dzisiejszego wpisu. 

Jak często występuje SAD i jakie są jego objawy?

Aktualnie uważa się, że depresja sezonowa nie jest odrębną chorobą, a podtypem depresji dużej, która rozpoczyna się i kończy w konkretnym okresie w roku. W większości przypadków SAD rozpoczyna się w okresie jesienno-zimowym, a ustępuje w sezonie wiosennym (choć może być też odwrotnie). Według oficjalnych kryteriów o zaburzeniach afektywnych mówimy wtedy, kiedy zaburzenia te pojawiają się przez minimum 2 lata (w określonym sezonie przez co najmniej 2 lata z rzędu), a także gdy posiadamy więcej sezonów depresji niż okresów bez depresji w ciągu życia.

Osoby dotknięte zaburzeniem sezonowym cechuje niższy poziom energii, zmęczenie, bardzo często także ospałość i obniżenie nastroju. Oczywiście, u każdego przebieg może mieć różne nasilenie,  a łagodniejsza postać SAD bywa nazywana ‘winter blues’. Badania pokazują, że SAD częściej dotyka kobiety (nawet 4 razy częściej), a częstość występowania tego zaburzenia jest także skorelowana z szerokością geograficzną. Im dalej od równika, tym częściej obserwuje się występowanie tego zaburzenia afektywnego. W samych Stanach Zjednoczonych SAD diagnozuje się u 1% mieszkańców Florydy i aż 9% mieszkańców Alaski. Położenie geograficzne wydaje się mieć duży wpływ na to, jak rozwijają się sezonowe zaburzenia afektywne.

Depresja sezonowa – co dzieje się w mózgu?

Badania pokazują nam, że u osób z depresją widoczne są zakłócenia w neuroprzekaźnictwie zgodnie z teorią monoaminową. Widzimy obniżony poziom serotoniny, dopaminy i noradrenaliny,  a stosowane obecnie leki są ukierunkowane właśnie na podnoszenie poziomu tych neurotransmiterów w mózgu.

Coraz częściej jednak podkreślana jest także rola innych czynników w rozwoju depresji, takich jak stan zapalny, zaburzenia mikrobioty i osi mózgowo-jelitowej czy stres oksydacyjny. Ze względu na fakt, że duży odsetek osób chorujących na depresję nie reaguje na wdrożone leczenie poszukiwane są nowe strategie leczenia tej trudnej, przewlekłej choroby. Rosnącą uwagę poświęca się diecie, odżywianiu, aktywności, czyli generalnie medycynie stylu życia, które mogą okazać się ogromnym wsparciem dla tradycyjnego leczenia, ale i podstawą profilaktyki zdrowia psychicznego.

Osoby zmagające się z depresją sezonową także mają problem z poziomami serotoniny, ponieważ obserwuje się u nich zimą podwyższony poziom białka SERT, które odpowiada za transport serotoniny. Więcej, SERT oznacza większy transport serotoniny ze szczeliny presynaptycznej do neuronu, co niesie za sobą niższy poziom serotoniny “mogącej działać” w obrębie naszego mózgu. Latem poziomy SERT są niższe, ponieważ słońce wpływa na niższe poziomy tego białka, a tym samym niższy transport serotoniny.

U osób z SAD zwraca się także uwagę na poziom melatoniny i jej nadprodukcję. W okresie jesienno-zimowym przeważająca ciemność w ciągu doby prowokuje do zwiększonego wydzielania melatoniny i tym samym objawów, takich jak ospałość czy zmęczenie w ciągu dnia.

Jak rozróżnić chandrę jesienną od depresji sezonowej?

Czasowe obniżenie nastroju dotyka praktycznie każdego z nas z powodów zawodowych, prywatnych, zdrowotnych. Kiedy powinna włączyć się nam lampka ostrzegawcza, że to nie chwilowe obniżenie “mocy przerobowych” a możliwe pojawienie się zaburzenia depresyjnego?

Według aktualnych wytycznych obniżony nastrój może pojawiać się na kilkanaście-kilkadziesiąt godzin, z kolei o depresji mówimy wtedy, gdy objawy utrzymują się minimum 2 tygodnie. Ponadto odnotowuje się minimum 2 z 3 objawów:

• obniżony nastrój,
• anhedonię, czyli niemożność odczuwania przyjemności,
• zmęczenie oraz brak energii i “motora” do działania.

Depresję sezonową charakteryzuje też cykliczność w konkretnej porze roku (najczęściej jesienno-zimowej), a więc pojawianie się regularne w tym okresie powyższych objawów trwających co najmniej 2 tygodnie. Typowe objawy dla depresji sezonowej to również:

• zmęczenie,
• ospałość,
• zwiększona ochota na słodkie i wysokoenergetyczne przekąski,
• obniżona koncentracja,
• trudność w podejmowaniu decyzji,
• wycofanie społeczne.

Ważne, aby nie bagatelizować zmian, które są przez nas zauważane. Jeśli widzisz, że Twoje samopoczucie wprowadza Cię w poczucie “nie bycia sobą”, udaj się do specjalisty zdrowia psychicznego, m.in. psychoterapeuty. Pozwoli to na weryfikację Twojego stanu zdrowia, być może wdrożenie terapii poznawczo-behawioralnej, a w razie potrzeby przekierowanie do lekarza psychiatry.

Leczenie depresji sezonowej

Leczenie depresji sezonowej obejmuje leczenie farmakologiczne, terapię światłem, wspomnianą już terapię u psychoterapeuty, a także uzupełnianie niedoborów witaminy D.

Fototerapia jest uznaną metodą terapii SAD, która najprościej mówiąc polega na naświetlaniu codziennie lub co drugi dzień odpowiednią lampą o mocy od 2,5 do 10 tysięcy luksów. Lampę umieszcza się na wysokości oczu, co przyczynia się do obniżenia poziomów melatoniny w organizmie i redukcji objawów SAD, w tym chronicznego zmęczenia i ospałości.

Leczenie farmakologiczne jest dopasowywane indywidualnie do pacjenta. Często stosowanymi lekami są antydepresanty z grupy SSRI. Ich działanie polega na zmniejszeniu wychwytu zwrotnego serotoniny, co wpływa na zwiększenie jej stężenia.

Terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym jest także ważnym elementem całego procesu terapeutycznego zalecanym przez ekspertów. Kompleksowe działania będą przyczyniały się do wzmacniania efektów prowadzonej terapii, a praca z psychoterapeutą może dawać korzyści długofalowe.

Co z witaminą D?

Badania pokazują, że niski poziom witaminy D jest skorelowany z rozwojem zaburzeń depresyjnych. Witamina D jest związkiem wpływającym na regulowanie neuroprzekaźnictwa w mózgu, a także stanu zapalnego w ustroju, dlatego często mówi się o niej jako związku korzystnym dla funkcji psychicznych. Powiązanie witaminy D z SAD nie jest do końca jasne. Sugeruje się, że niedobory witaminy D mogą pogorszyć przebieg sezonowych zaburzeń nastroju, dlatego również w tym kontekście utrzymywanie prawidłowego poziomu witaminy D wydaje się być uzasadnione. Zwłaszcza, że w sezonie jesienno-zimowym w Polsce nie jest możliwe wyprodukowanie odpowiednich ilości witaminy D przez skórę, dlatego suplementacja minimum od października do końca kwietnia jest obecnie zalecana przez ekspertów i towarzystwa naukowe.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi prawidłowy zakres dla witaminy D wynosi od 30-50 ng/ml. I choć badanie tego związku nie jest rutynowo zalecane to warto jest w miarę możliwości wykonywać takie kontrolne badanie stężenia witaminy D w ustroju przynajmniej raz w roku, aby dopasować adekwatną do poziomu porcję witaminy D z preparatu farmaceutycznego.

Podsumowanie

Depresja sezonowa ma charakter nawrotowy najczęściej w okresie jesienno-zimowym, gdy dzień drastycznie zaczyna się skracać i ciemność dominuje przez większość dnia. Najbardziej narażone są osoby żyjące w północnych szerokościach geograficznych, a także częściej SAD odnotowuje się u kobiet.

Bardzo ważne, aby zadbać o odpowiednie leczenie wskazane przez specjalistę. Spośród aktualnych metod leczenia wymienia się leczenie antydepresantami, ale także terapię światłem czy terapię poznawczo-behawioralną. Suplementacja witaminą D może być także cennym wsparciem uzupełniającym tradycyjne leczenie.

Bibliografia

1. Melrose S. Seasonal Affective Disorder: An Overview of Assessment and Treatment Approaches. Depress Res Treat. 2015;2015:178564. doi: 10.1155/2015/178564. Epub 2015 Nov 25. PMID: 26688752; PMCID: PMC4673349.
2. McMahon B., Andersen S., Madsen M., et al. P.1.i.037 Patients with seasonal affective disorder show seasonal fluctuations in their cerebral serotonin transporter binding. European Neuropsychopharmacology. 2014;24(supplement 2):p. S319. doi: 10.1016/s0924-977x(14)70506-1.
3. Anglin R., Samaan Z., Walter S., McDonald S. Vitamin D deficiency and depression in adults: systematic review and meta-analysis. British Journal of Psychiatry. 2013;202(2):100–107. doi: 10.1192/bjp.bp.111.106666.
4. Mechlińska, A.; Wiglusz, M.S.; Słupski, J.; Włodarczyk, A.; Cubała, W.J. Exploring the Relationship between Mood Disorders and Coexisting Health Conditions: The Focus on Nutraceuticals. Brain Sci. 2023, 13, 1262. https://doi.org/10.3390/brainsci13091262
5. Depresja sezonowa, Medycyna Praktyczna, dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/262727,depresja-sezonowa