Kozieradka – właściwości i zastosowanie

Kozieradka pospolita – najważniejsze informacje

Kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum) to jednoroczna roślina należąca do rodziny bobowatych. Pochodzi z obszarów Azji i rejonów Morza Śródziemnego, a obecnie uprawiana jest także w Europie, w tym w Polsce. Roślina osiąga około 60 cm wysokości, ma trójlistkowe liście i drobne, żółtobiałe kwiaty. W medycynie ludowej, a także w sztuce kulinarnej wykorzystywane są nasiona rośliny, które mają charakterystyczny, gorzkawy smak.

W medycynie tradycyjnej Trigonella foenum-graecum wykorzystywana jest od wieków ze względu na swoje właściwości wspomagające procesy trawienne, działanie przeciwzapalne, obniżające poziom cukru we krwi i wspierające laktację u kobiet karmiących. Używana bywa również jako środek wzmacniający organizm i łagodzący problemy skórne. Tradycja stosowania kozieradki sięga czasów starożytnych. Ze względu na niskie ryzyko skutków ubocznych możliwe jest regularne stosowanie tego surowca.

Jako przyprawa kozieradka pospolita znana jest przede wszystkim w kuchni indyjskiej, perskiej i bliskowschodniej. Jej nasiona – całe lub mielone – stanowią składnik mieszanek przypraw (np. curry czy garam masala). Nadają potrawom głęboki, lekko gorzki smak z nutą orzechowo-karmelową.

Nasiona kozieradki

W nasionach kozieradki pospolitej znajdują się substancje o wszechstronnym działaniu.

Surowiec ten zawiera:

• białko (ok. 20-30%),
• błonnik pokarmowy (głównie śluz roślinny),
• saponiny steroidowe (np. diosgeninę),
• alkaloidy (m.in. trygonelinę),
• flawonoidy i przeciwutleniacze,
• witaminy: B1, B2, B3, B9 (kwas foliowy), C,
• minerały: żelazo, magnez, wapń, cynk, fosfor,
• kwasy tłuszczowe (linolowy, oleinowy),
• śladowe ilości olejku eterycznego.

Tak zróżnicowany skład warunkuje wszechstronne działanie tego surowca. Wysoka zawartość białka oraz błonnika sprawia, że nasiona kozieradki są szczególnie cenione w diecie osób aktywnych i dbających o układ trawienny. Obecność śluzów roślinnych wspomaga natomiast perystaltykę jelit oraz łagodzi stany zapalne błon śluzowych.

Właściwości kozieradki

Kozieradka, choć jest cenioną przyprawą, przede wszystkim słynie ze swoich właściwości prozdrowotnych: wsparcie metabolizmu węglowodanów (regulacja poziomu cukru i wydzielania insuliny), pracy układu krążenia i działanie przeciwzapalne to tylko niektóre działania kozieradki. Na co pomaga jeszcze kozieradka? Wiele z właściwości leczniczych nasion kozieradki wymaga dalszego potwierdzenia w badaniach klinicznych, niemniej na podstawie dotychczasowych prac wiemy, że ta roślina z rodziny bobowatych potencjalnie:

Wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi

Na tle wyników badań naukowych kozieradka została najlepiej przebadana jako surowiec wykorzystywany w regulacji stężenia glukozy. Mechanizm działania kozieradki w tym kierunku obejmuje:

• zmniejszanie wchłaniania węglowodanów,
• pobudzanie wydzielania insuliny,
• poprawę insulinooporności.

W badaniach klinicznych udowodniono, że używanie kozieradki poprawia metabolizm węglowodanów, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami hormonalnymi:

• obniża poziom hemoglobiny glikowanej,
• obniża poziom glukozy na czczo i glukozy poposiłkowej,
• zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę.

W jednym z badań u kobiet z PCOS porównywano skuteczność kozieradki i metforminy. Choć lek był skuteczniejszy w obniżaniu kwasu moczowego, glukozy i insulinooporności, kozieradka znacznie lepiej poprawiała profil lipidowy.

Wspiera układ sercowo-naczyniowy

Kozieradka pospolita wspiera prawidłowe działanie układu krążenia poprzez regulację poziomu lipidów na drodze następujących mechanizmów:

• poprawy funkcjonowania śródbłonka naczyń krwionośnych,
• hamowania ekspresji genu SREBP-1 w wątrobie (regulującego produkcję tłuszczów i cholesterolu),
• przyspieszania metabolizmu cholesterolu (jego rozkładu i wykorzystania),
• wspomagania tzw. odwrotnego transportu cholesterolu (czyli usuwania nadmiaru cholesterolu z tkanek do wątroby, a potem na zewnątrz organizmu),
• hamowania enzymu HMG-CoA reduktazy (kluczowego w produkcji cholesterolu w wątrobie, na który oddziałują popularne statyny),
• co ciekawe, kozieradka prawdopodobnie nie wpływa na wchłanianie związków tłuszczowych, w tym cholesterolu.

Działanie to znajduje potwierdzenie w badaniach naukowych. Pacjenci z cukrzycą typu II przez 30 dni spożywali roztwór z nasion kozieradki mielonej (25 g dwa razy dziennie). Po zakończeniu interwencji zaobserwowano (względem wartości wyjściowych):

• obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego o 13,6%,
• obniżenie poziomu LDL o 23,4%,
• obniżenie poziomu trójglicerydów o 23,5%,
• wzrost poziomu HDL o 21,7%.

Wspiera układ odpornościowy

Potencjalne wykorzystanie kozieradki pospolitej to również wsparcie odporności. Jej właściwości w tym zakresie, które jak dotąd potwierdzono w badaniach na zwierzętach i liniach komórkowych, obejmują:

• Działanie immunomodulujące – saponiny i polisacharydy mogą stymulować aktywność makrofagów (komórek odpowiedzialnych za pochłanianie patogenów). Zwiększają również produkcję cytokin, takich jak IL-2 i IFN-γ, które są kluczowe w odpowiedzi immunologicznej.
• Właściwości przeciwutleniające – flawonoidy, które kozieradka zawiera, neutralizują wolne rodniki. To przekłada się na zmniejszenie stresu oksydacyjnego, który jest czynnikiem osłabiającym odporność i przyspieszającym starzenie się komórek, w tym również odpornościowych.

Posiada właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne

Nasiona kozieradki pospolitej wykazują również wykorzystywane w medycynie naturalnej działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Efekt przeciwdrobnoustrojowy obejmuje następujące mechanizmy:

• uszkadzanie błon komórkowych bakterii,
• zaburzanie syntezy białek bakteryjnych,
• wywoływanie efektu cytotoksycznego poprzez stres oksydacyjny.

W badaniach in vitro udowodniono skuteczność ekstraktów z kozieradki przeciwko bakteriom Gram-dodatnim (Staphylococcus aureus) i Gram-ujemnym (Escherichia. coli, Salmonella typhi, Shigella flexneri, Pseudomonas aeruginosa).

Z kolei hamowanie aktywności zapalnej przez nasiona kozieradki obejmuje:

• blokowanie aktywacji czynnika NF-κB, który reguluje ekspresję prozapalnych genów,
• obniżanie poziomu cytokin zapalnych: TNF-α, IL-1β, IL-6,
• zmniejszanie produkcji prostaglandyn i tlenku azotu (NO) – mediatorów stanu zapalnego.

Stymuluje laktację

Jednym z najbardziej znanych zastosowań kozieradki jest wspieranie laktacji u kobiet karmiących piersią. Pozytywny wpływ tego surowca na ilość produkowanego mleka wynika z:

• Podwyższenia poziomu prolaktyny: saponiny (np. diosgenina) w kozieradce mają działanie estrogenne, co może obniżać hamujący wpływ dopaminy na wydzielanie prolaktyny – kluczowego hormonu stymulującego syntezę mleka w gruczole piersiowym.
• Stymulacji oksytocyny: badania na modelach zwierzęcych wykazały, że suplementacja kozieradką zwiększa poziom oksytocyny w przysadce. Oksytocyna odpowiada za skurcze komórek mioepitelialnych, co przyspiesza wypływ mleka.

Chroni błonę śluzową i wspiera układ trawienny

Potencjalne właściwości lecznicze nasion kozieradki mogą obejmować również korzystny wpływ na układ pokarmowy. Surowiec ten:

• tworzy fizyczną warstwę ochronną na powierzchni błony śluzowej żołądka (za co odpowiada śluz roślinny),
• wpływa na wydzielanie soku żołądkowego i pepsyny, co może przekładać się na zmniejszenie dolegliwości dyspeptycznych (bólu, pieczenia w przełyku),
• działa jak prebiotyk, przywracając równowagę mikroflory jelitowej.

Sprzeczne są natomiast doniesienia na temat tego, czy kozieradka pobudza apetyt. W badaniach z udziałem ludzi wykazano, że wzbogacenie śniadania o 8 g izolowanego z nasion kozieradki błonnika zwiększało sytość i pełność, a także zmniejszało głód. Natomiast w badaniach na zwierzętach udowodniono, że surowiec ten obniża poziom leptyny (hormonu sytości).

Kozieradka a testosteron i libido

Kozieradka jest często badana pod kątem wpływu na poziom testosteronu i męskiego libido. Mechanizm jej działania poprawiający jakość życia seksualnego obejmuje przede wszystkim zwiększanie syntezy testosteronu.

W jednym z badań klinicznych wykazano, że suplementacja ekstraktem z kozieradki (600–1800 mg dziennie przez 12 tygodni) u zdrowych mężczyzn wykazała istotny wzrost poziomu wolnego testosteronu oraz poprawę siły mięśniowej. W innym projekcie potwierdzono również poprawę jakości życia seksualnego (600 mg ekstraktu przez 6 tygodni).

Stosowanie kozieradki na skórę głowy – co daje?

Stosowanie kozieradki na skórę głowy przynosi kilka potencjalnych korzyści, które są doceniane zarówno w medycynie naturalnej, jak i przez współczesne badania:

• pielęgnacja włosów i stymulacja ich porostu,
• działanie przeciwłupieżowe,
• zmniejszanie stanu zapalnego skóry (łagodzi podrażnienia skalpu),
• przeciwdziałanie wypadaniu włosów.

Na co pomaga kozieradka?

Bogactwo składników odżywczych oraz coraz lepiej poznane właściwości zdrowotne odpowiadają za szerokie zastosowanie kozieradki. Na co pomaga? Warto ją stosować w sytuacjach:

• zaburzonego metabolizmu węglowodanów (działanie obniżające stężenie glukozy),
• zaburzeń laktacji,
• niskiego libido,
• zaburzonego metabolizmu tłuszczów (reguluje poziom cholesterolu i trójglicerydów),
• zaburzeń trawienia oraz zgagi i nadkwaśności,
• do pielęgnacji włosów (zapobiega ich wypadaniu),
• przy stanach zapalnych skóry.

Jak stosować kozieradkę?

Kozieradkę, w zależności od celu stosowania, można stosować w różnych postaciach:

Herbata

1-2 łyżeczki nasion należy zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem przez kwadrans. Ciepły napar pić kilka razy dziennie, można z dodatkiem miodu. Herbatka z kozieradki wspiera trawienie i laktację, można ją pić jako uzupełnienie codziennej diety.

Wcierka na skórę głowy

W celu przygotowania wcierki 2–3 łyżki nasion kozieradki należy moczyć w szklance wody przez całą noc. Zmiksować na pastę i nakładać na skórę głowy kilka razy w tygodniu. Wcierka z kozieradki zwiększa porost włosów i zapobiega ich wypadaniu.

Okład

W celu przygotowania kompresów zmielone nasiona należy zalać gorącą wodą do powstania papki, którą nakłada się na gazę. Okład należy przyłożyć na bolące miejsce na ok. pół godziny. Nie należy stosować na otwarte rany.

Suplement diety

Kozieradkę w postaci suplementu diety stosuje się zwykle w dawkach 300–600 mg 2–3 razy dziennie przez minimum kilka tygodni.

Przeciwwskazania i interakcje

Cenne właściwości kozieradki sprawiają, że sięgają po nią różne grupy pacjentów. Należy jednak pamiętać o sytuacjach, w których jej spożywanie może być niewskazane (związane z ryzykiem skutków ubocznych).

Przeciwwskazania do stosowania kozieradki:

• ciąża (może pobudzać skurcze macicy),
• przyjmowanie leków obniżających stężenie glukozy (wymagane monitorowanie glikemii i ewentualnie dostosowanie dawki leków),
• alergia na rośliny strączkowe (możliwe reakcje krzyżowe),
• zaburzenia krzepnięcia krwi lub stosowanie leków przeciwzakrzepowych (ze względu na łagodne działanie
• przeciwzakrzepowe istnieje ryzyko interakcji z niektórymi lekami rozrzedzającymi krew),
• zaburzenia hormonalne i estrogenozależne nowotwory (ze względu na zawartość fitoestrogenów).

Należy pamiętać, że niekorzystne może być łączenie kozieradki z innymi ziołami. Przyjmowanie jej z surowcami obniżającymi poziom cukru we krwi lub działającymi przeciwzakrzepowo może dawać niebezpieczne dla zdrowia skutki uboczne.