Dziurawiec zwyczajny – właściwości lecznicze i zastosowanie

Ziele dziurawca – co to za roślina?

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), znany także jako ziele świętojańskie, krzyżowe ziele, ruta polna jest surowcem zielarskim o szerokim spektrum działania prozdrowotnego. Jego właściwości lecznicze były doceniane już w starożytności, kiedy zalecano go m.in. na ukąszenia węży, schorzenia układu oddechowego, przewodu pokarmowego, do płukania gardła czy w leczeniu ran.

Potencjalne zastosowania lecznicze ziela dziurawca (Hyperici herba) wywodzące się z medycyny ludowej potwierdzają także współczesne badania kliniczne. W szczególności doceniana jest rola dziurawca w leczeniu depresji, stanów zapalnych oraz dolegliwości układu trawiennego i moczowego.

Składniki aktywne w dziurawcu

Dziurawiec i jego ziele swoje szerokie właściwości lecznicze i zastosowania w medycynie ludowej oraz konwencjonalnej zawdzięcza bogactwu składników biologicznie czynnych.

Należą do nich m.in.:

• Flawonoidy (hiperozyd, rutyna, kwercetyna) – uszczelniają naczynia włosowate, rozkurczają mięśnie gładkie, działają przeciwzapalnie.
• Hiperforyna i hiperycyna – są odpowiedzialne za właściwości przeciwdepresyjne dziurawca i jego wpływ na układ nerwowy.
• Garbniki – wykazują właściwości przeciwbakteryjne i ściągające, pobudzają produkcję i wydzielanie żółci.
• Kwasy organiczne i kwasy fenolowe – działają przeciwutleniająco, przeciwzapalnie.
• Olejek eteryczny – działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, ma właściwości uspokajające.

Dziurawiec zwyczajny – właściwości

Dzięki swoim cennym składnikom dziurawiec zwyczajny wykazuje działanie uspokajające, przeciwdepresyjne, przeciwzapalne oraz działa rozkurczająco na mięśnie gładkie wspierając trawienie oraz pracę układu moczowego. Korzyści ze stosowania dziurawca można odczuć także aplikując go zewnętrznie – pielęgnuje skórę i wspomaga gojenie ran.

Posiada właściwości przeciwzapalne

Dziurawiec stanowi bogate źródło związków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwutleniającym, takich jak kwasy fenolowe, flawonoidy, hiperycyna. Badania in vitro potwierdzają korzyści ze stosowania ekstraktów z dziurawca w łagodzeniu stanów zapalnych, wynikające między innymi ze zdolności do hamowania aktywności enzymów prozapalnych (COX-1, COX-2) oraz ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym.

Łagodzi stany depresyjne

Dziurawiec zwyczajny jest najlepiej przebadanym surowcem zielarskim stosowanym w leczeniu depresji. Meta-analiza badań klinicznych przeprowadzonych w sumie na prawie 5500 pacjentach potwierdziła korzystny wpływ dziurawca w leczeniu łagodnej i umiarkowanej depresji, wskazując że bazujące na tej roślinie preparaty mogą dorównywać swoją skutecznością niektórym lekom przeciwdepresyjnym z grupy SSRI. Działanie to związane jest przede wszystkim z obecnością hiperforyny, która wykazuje działanie hamujące wychwyt zwrotny neuroprzekaźników, w tym serotoniny, dopaminy i noradrenaliny.

Wykazuje działanie uspokajające

Obok działania przeciwdepresyjnego, dziurawiec stosowany może być także jako surowiec łagodzący stany lękowe. Jego właściwości uspokajające związane są z wpływem hiperforyny na neuroprzekaźniki, powinowactwem amentoflawonu do receptorów benzodiazepinowych oraz działaniem przeciwzapalnym w obrębie układu nerwowego.

Działa rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego

Obecne w zielu dziurawca flawonoidy to związki znane z silnego działania przeciwutleniającego i rozkurczającego mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych. Dzięki ich wysokiej zawartości dziurawiec wzmaga wydzielanie moczu, wspierając pracę nerek i usuwanie z organizmu kamieni nerkowych oraz produkcję kwasów żołądkowych – poprawiając trawienie i wspomagając pracę układu pokarmowego.

Działa na niektóre problemy skórne

Dziurawiec stosowany może być nie tylko doustnie, ale także w kosmetykach i preparatach do pielęgnacji skóry. Najlepiej w tym celu sprawdzają się otrzymywane z rośliny olejowe maceraty. Zawierające je maści i okłady, dzięki działaniu przeciwzapalnemu i przeciwbakteryjnemu, sprawdzają się w leczeniu ran i poparzeń, skutecznie przyspieszając ich gojenie oraz łagodząc towarzyszące dolegliwości bólowe.

Na co pomaga dziurawiec zwyczajny?

Dziurawiec zwyczajny jest najpopularniejszym lekiem roślinnym stosowanym w leczeniu depresji i stanów lękowych. Jego działanie prozdrowotne jest jednak dużo szersze – pomaga w zaburzeniach trawienia, przyspiesza gojenie ran, zwiększa wydzielanie moczu, działając odtruwająco i wspomagając leczenie dny moczanowej oraz dolegliwości dróg żółciowych.

Jak stosować ziele dziurawca zwyczajnego?

Dziurawiec wykazuje szerokie spektrum działania ze względu na bogactwo cennych składników czynnych charakteryzujących się różnymi właściwościami fizyko-chemicznymi.

Sprawia to, że jego wskazania lecznicze zależą od formy podania:

• Herbaty i napary wodne z ziela świętojańskiego są bogate głównie w garbniki i flawonoidy, dzięki czemu sprawdzają się w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, moczowego oraz do przemywania różnych zmian skórnych. Najczęściej zaleca się stosować napar z 1 łyżeczki ziela dziurawca 1-3 razy dziennie.
• Olej dziurawcowy wykazuje silne działanie przeciwzapalne i ściągające, wykorzystywany jest do okładów w pielęgnacji skóry i gojeniu ran. Olej można aplikować na skórę kilka razy dziennie, w trakcie kuracji należy jednak unikać wystawiania jej na działanie promieni słonecznych.
• Intrakt lub nalewka stanowi najlepsze źródło hyperforyny i hyperycyny, czemu zawdzięcza działanie uspokajające, przeciwdepresyjne i łagodzące stany lękowe. W zależności od zaleceń producenta, dzienna porcja wynosi 5-20 ml rozcieńczonych w szklance wody.
• Wyciąg lub ekstrakt z dziurawca to forma zatężona stosowana w kapsułkach i tabletkach. Zazwyczaj stosowane są suche ekstrakty alkoholowe, które podobnie jak nalewki wspomagają zdrowie psychiczne. Zalecane dawkowanie to 400-500 mg ekstraktu dziennie.

Po jakim czasie działa dziurawiec?

Czas oczekiwania na widoczne efekty stosowania dziurawca zwyczajnego zależy od kierunku jego działania. Ziele dziurawca w formie naparów wspomagających trawienie należy pić na godzinę przed posiłkiem i ich efekty są niemal natychmiastowe – pobudzają apetyt, wspomagają produkcję soków trawiennych.

Dla uzyskania działania przeciwdepresyjnego, jak w przypadku innych leków oddziałujących na układ nerwowy, na pierwsze efekty regularnego stosowania nalewki z dziurawca lub suchego ekstraktu w postaci kapsułek/tabletek trzeba poczekać nawet do 4-6 tygodni.

Przeciwwskazania do stosowania i interakcje

Pomimo dużej popularności i szerokiego spektrum działania, ziele dziurawca nie jest składnikiem dla każdego. Szczególnie istotne są ograniczenia w jego stosowaniu, wynikające z oddziaływania na izoenzymy cytochromu P450, co wiąże się z wpływem na metabolizm wielu leków.

Preparatów na bazie dziurawca nie należy łączyć z:

• lekami przeciwdepresyjnymi, przeciwlękowymi i neuroleptykami – nasila ich działanie zwiększając ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego, który może prowadzić do zgonu. Preparaty z dziurawcem można stosować najwcześniej po upływie 2 tygodni od odstawienia leków psychiatrycznych;
• doustną antykoncepcją hormonalną – zmniejsza ich skuteczność powodując wystąpienie krwawień menstruacyjnych i możliwość zajścia w ciążę;
• lekami przeciwzakrzepowymi – osłabia ich działanie zwiększając ryzyko wystąpienia zakrzepicy;
• lekami antyretrowirusowymi, immunosupresyjnymi, przeciwnowotworowymi, znieczulającymi i rozluźniającymi mięśnie – może obniżać skuteczność ich działania.

Ze względu na liczne interakcje z lekami dziurawiec jest przeciwwskazany u osób będących w trakcie leczenia psychiatrycznego, przeciwnowotworowego, po przeszczepach narządów, nosicieli wirusa HIV. Osoby chorujące przewlekle i stosujące inne leki powinny skonsultować rozpoczęcie kuracji z wykorzystaniem ziela dziurawca z lekarzem.

Preparaty na bazie dziurawca są odradzane u kobiet w ciąży i karmiących piersią dzieci poniżej 12. roku życia oraz osób mających problemy z wątrobą.

Skutki uboczne

Dziurawiec ma właściwości fotouczulające – zwiększa wrażliwość skóry na promieniowanie UV. Oznacza to, że światło słoneczne w trakcie stosowania dziurawca może powodować reakcje fototoksyczne, takie jak zaczerwienienia, świąd, przebarwienia, wysypki. Dotyczy to zarówno przyjmowania preparatów doustnych jak i aplikacji na skórę.

Inne możliwe działania niepożądane podczas stosowania dziurawca zwyczajnego to m.in.:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, bóle brzucha, biegunki, wymioty),
• reakcje skórne (wysypki, zaczerwienienie, świąd),
• zmęczenie, niepokój lub rozdrażnienie,
• bóle i zawroty głowy, suchość w jamie ustnej.

Pomimo działania wspomagającego leczenie depresji, dziurawiec nie może być stosowany jednocześnie z lekami przeciwdepresyjnymi. Ich połączenie zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego, objawiającego się m.in. nadmiernym pobudzeniem, halucynacjami, zaburzeniami świadomości, drgawkami, dreszczami, gorączką, a niekiedy nawet prowadzącego do zgonu. W przypadku zaobserwowania takich objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.