Cukrzyca – przyczyny, objawy, diagnostyka

14 listopada na całym świecie obchodzony jest Światowy Dzień Cukrzycy. Czy wiesz, że aż 3,5 miliona Polaków choruje na cukrzycę? Szacuje się, że ponad milion z nich nie wie o swojej chorobie. Pierwsze objawy cukrzycy mogą być na tyle subtelne i niespecyficzne, że mogą pozostać długo niezauważone. Tymczasem szybka diagnoza pozwala podjąć odpowiednie działania, dzięki którym można uniknąć negatywnych konsekwencji tej choroby. Z artykułu dowiesz się wszystkiego, co najważniejsze o cukrzycy.

Cukrzyca - ile osób na nią choruje?

Statystyki alarmują - na całym świecie są 422 miliony chorych na cukrzycę. Wśród nich są tylko 243 miliony zdiagnozowanych przypadków. To oznacza, że 179 milionów osób nie wie o swojej chorobie. Brak diagnozy oznacza brak odpowiedniego leczenia. Warto pamiętać, że nieleczona cukrzyca wiąże się z negatywnymi skutkami dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach może nawet spowodować śmierć.

Dlatego tak ważne jest, aby umieć rozpoznać objawy cukrzycy. W przypadku podejrzenia cukrzycy czas gra ogromną rolę - szybsza diagnostyka oznacza szybsze wdrożenie leczenia.

Mity dotyczące cukrzycy

Wciąż powszechne są błędne przekonania na temat cukrzycy. W świadomości części osób utrwalił się stereotypowy obraz diabetyka jako osoby w starszym wieku, często otyłej i stroniącej od aktywności fizycznej. Tymczasem cukrzyca ma wiele twarzy - może dotknąć każdego, niezależnie od płci, wieku, wagi ciała lub stylu życia.

Światowy Dzień Cukrzycy to czas, w którym kładzie się szczególny nacisk na edukację społeczeństwa. Obalanie mitów dotyczących choroby i szerzenie wiedzy na jej temat to szansa na odnalezienie jeszcze niezdiagnozowanych osób.

Obalmy raz na zawsze błędne przekonania na temat cukrzycy.

Mit nr 1: przyczyną cukrzycy jest nadmierne spożycie słodyczy.

Przyczyną cukrzycy jest autoagresja organizmu lub nieprawidłowy styl życia.

Mit nr 2: na cukrzycę chorują tylko starsi ludzie.

Na cukrzycę można zachorować w każdym wieku.

Mit nr 3: na cukrzycę chorują tylko osoby otyłe.

Cukrzyca diagnozowana jest także u osób szczupłych.

Mit nr 4: jeśli w rodzinie nie było przypadków cukrzycy, to nie można na nią zachorować.

Czynniki genetyczne to nie jedyne czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy.

Rodzaje cukrzycy i ich przyczyny

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna wynikająca z zaburzonego wydzielania lub działania insuliny. Charakteryzuje się hiperglikemią, czyli stanem, w którym poziom glukozy we krwi znacznie przewyższa górną granicę normy. Utrzymujący się przez dłuższy czas wysoki poziom glukozy powoduje uszkodzenie narządów i zaburza ich pracę. Dotyczy to w szczególności narządów takich jak nerki, serce, oczy. Przewlekła hiperglikemia wpływa negatywnie także na stan i funkcjonowanie naczyń krwionośnych.

Wyróżnia się następujące typy cukrzycy:

• cukrzycę typu 1,
• cukrzycę typu 2,
• cukrzycę ciążową,
• cukrzycę typu LADA,
• cukrzycę typu MODY.

W niniejszym artykule omówimy dwa najczęściej występujące rodzaje cukrzycy, czyli cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) zaliczana jest do chorób autoimmunologicznych. Oznacza to, że układ immunologiczny niszczy własne tkanki i komórki. Zaczyna traktować je jako "obce" i atakuje je.

W cukrzycy typu 1 układ immunologiczny atakuje i uszkadza komórki beta trzustki. Są to komórki endokrynne odpowiedzialne za produkcję insuliny, ważnego dla organizmu hormonu. Insulina jest niezbędna do prawidłowego metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów.

Uszkodzenie komórek beta trzustki prowadzi do zakłócenia wydzielania insuliny. Trzustka przestaje produkować insulinę lub wytwarza jej za mało, aby hormon mógł spełnić swoją funkcję. W konsekwencji organizm nie radzi sobie z glukozą we krwi - nie może jej odpowiednio przyswoić. Skutkuje to znacznie podwyższonym poziomem cukru we krwi. Nie jest to obojętne dla organizmu i wiąże się to z negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia. Mogą wystąpić powikłania pod postacią kwasicy ketonowej i śpiączki ketonowej, uszkodzeniu mogą także ulec narządy wewnętrzne.

Cukrzyca typu 1 stanowi około 10% wszystkich przypadków zachorowań na cukrzycę. Dotyka najczęściej dzieci i osoby w młodym wieku, dlatego często nazywana jest cukrzycą młodzieńczą. Co roku na całym świecie diagnozuje się 65 tysięcy nowych przypadków zachorowań na cukrzycę typu 1 u dzieci poniżej 15 roku życia. Zbyt późno zdiagnozowana i nieleczona niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji dla organizmu dziecka. W skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do śmierci.

Przyczyny cukrzycy typu 1

Dokładne przyczyny cukrzycy typu 1 pozostają wciąż niepoznane. Naukowcy są zdania, że geneza cukrzycy insulinozależnej może być związana z więcej niż jednym czynnikiem. Do czynników ryzyka zaliczają:

• czynniki genetyczne,
• infekcje wirusowe (np. wirus świnki i odry),
• silny stres,
• niedobór witaminy D3.

Cukrzyca typu 2

To najczęściej występujący na świecie typ cukrzycy (około 80-90% wszystkich zachorowań). Na wystąpienie cukrzycy typu 2 mają wpływ zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe. Za jej główne przyczyny uważa się zaburzenia wydzielania i działania insuliny oraz otyłość powodującą insuliooporność.

Cukrzyca typu 2 uznawana jest za chorobę cywilizacyjną. Siedzący styl życia, stres, niewłaściwa dieta i otyłość to problemy, które dotykają społeczeństwa krajów na całym świecie. Powyższe czynniki znacznie zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Szacuje się, że w ciągu ostatnich 35 lat liczba diabetyków zwiększyła się aż 3,5 razy. Co 6 sekund z powodu cukrzycy i jej konsekwencji umiera jedna osoba. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, że w przeciągu dekady cukrzyca może stać się jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie.

Cukrzyca typu 2 - czynniki ryzyka

Naukowcy do czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 zaliczają:

• styl życia: złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej;
• nadwagę i otyłość;
• obciążenia genetyczne;
• wiek powyżej 40 roku życia;
• występowanie innych chorób (układu krążenia, trzustki, PCOS - Zespołu Policystycznych Jajników).

Jak rozwija się cukrzyca typu 2?

Przebieg choroby zależy w dużej mierze od jej przyczyn. Gdy u podłoża choroby leżą czynniki genetyczne, dochodzi do zakłócenia procesu produkcji i wydzielania insuliny. Insulina może być uwalniana zbyt długo lub z opóźnieniem.

Cukrzyca typu 2 może być spowodowana także czynnikami środowiskowymi, takimi jak brak aktywności fizycznej i otyłość. Otyłość prowadzi do stopniowo postępującej insulinooporności, która wiąże się z obniżeniem wrażliwości organizmu na działanie insuliny. W konsekwencji komórki beta trzustki muszą produkować coraz większe ilości insuliny, aby mogła ona spełnić swoją rolę. Wzmożona produkcja insuliny z czasem prowadzi do wyczerpania możliwości komórek beta w trzustce To właśnie wtedy zaczynają pojawiać się objawy kliniczne cukrzycy: obserwuje się zwiększone pragnienie, częstsze oddawanie moczu, senność czy zmniejszenie masy ciała.

Nieleczona cukrzyca typu 2 wiąże się z groźnymi powikłaniami, takimi jak:

• choroba niedokrwienna serca,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zaburzenie czynności nerek,
• uszkodzenia nerwów (neuropatia),
• uszkodzenia siatkówki oka (retinopatia cukrzycowa),
• zespół stopy cukrzycowej.

Objawy cukrzycy - jak rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy?

Początkowo cukrzyca może nie dawać zauważalnych objawów. Pierwsze objawy mogą też być błędnie interpretowane jako skutek stresu, zmęczenia czy przebytych infekcji. Dlatego warto uważnie obserwować swój organizm i zwracać uwagę na pojawiające się niepokojące objawy. Poniższa lista zawiera najczęstsze objawy cukrzycy:

• senność;
• utrata masy ciała;
• wzmożone pragnienie;
• częste oddawanie moczu;
• zwiększony głód;
• suchość skóry;
• zwiększona skłonność do infekcji grzybiczych.
• utrudnione gojenie się ran;
• skurcze mięśni nóg;
• zapach acetonu z ust (“sfermentowanych jabłek”);
• zaburzenia widzenia;
• problemy z dziąsłami;
• rozdrażnienie i kłopoty z koncentracją.

Jeśli zaobserwujesz u siebie kilka z powyższych objawów, warto skonsultować się ze specjalistą, który zleci badania krwi.

Jak zdiagnozować cukrzycę?

Aby zdiagnozować cukrzycę należy wykonać pomiar glukozy we krwi i skonsultować wynik z lekarzem POZ (podstawowej opieki zdrowotnej). Jeśli wynik będzie nieprawidłowy i przekroczy normę, lekarz zleci pogłębioną diagnostykę i wizytę u diabetologa.

Jednym z zlecanych w tej sytuacji badań jest test obciążenia glukozą, czyli doustny test tolerancji glukozy. Jest to dwupunktowe badanie polegające na podaniu 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie. Przed podaniem glukozy pobiera się próbkę krwi z żyły, aby poznać poziom cukru przed badaniem. Po upływie 2 godzin ponownie pobiera się próbkę krwi, aby oznaczyć stężenie glukozy. Test obciążenia glukozą często wykonywany jest u kobiet ciężarnych, aby wykluczyć cukrzycę ciążową.

Jak odczytać wynik badania poziomu cukru we krwi?

W poniższej tabeli znajdują się kryteria diagnostyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Z ich można sprawdzić, czy wynik badania poziomu cukru we krwi mieści się w dopuszczalnej normie.

Jak wygląda codzienne życie z cukrzycą?

Diagnoza cukrzycy, niezależnie od jej typu, wiąże się z silnymi emocjami. Może pojawić się szok, złość, smutek i niepokój o to, jak będzie wyglądało dalsze życie z chorobą. To naturalne i w pełni normalne reakcje na diagnozę. Każdy, kto ją usłyszał, potrzebuje czasu, aby oswoić się z nią i zaakceptować ją. Czas potrzebny jest również, aby nauczyć się funkcjonowania z chorobą.

Gdy na cukrzycę choruje małe dziecko, trudności związane z chorobą wpływają na funkcjonowanie całej rodziny. Cukrzyca u dziecka często wymaga zmian w planie dnia większości członków rodziny, szczególnie rodziców. Rodzice muszą nauczyć się mierzenia i monitorowania poziomu cukru we krwi dziecka, obliczania ilości węglowodanów w jego posiłkach i dbania o jego dobre samopoczucie.

Na szczęście z cukrzycą można dobrze funkcjonować i prowadzić normalne życie. Aby to osiągnąć, należy współpracować z diabetologiem i nauczyć się regularnego monitorowania poziomu cukru we krwi i odpowiedniego reagowania na jego zmiany.

Czy codzienność osoby z cukrzycą typu 1 różni się od codzienności osoby z cukrzycą typu 2? Poniższe krótkie podsumowanie pokazuje podobieństwa i różnice w codzienności osoby chorej na cukrzycę w zależności od jej rodzaju.

Codzienność osoby z cukrzycą typu I

• Insulinoterapia (peny lub pompa insulinowa).
• Wielokrotne pomiary poziomu glukozy w ciągu dnia (min. 8).
• Konieczność obliczania ilości węglowodanów w posiłkach i przeliczania na wymienniki węglowodanowe.
• Regularne wizyty kontrolne u diabetologa (co 3 miesiące).
• Racjonalne odżywianie.
• Regularna aktywność fizyczna.

Codzienność osoby z cukrzycą typu 2

• Regularna aktywność fizyczna.
• Racjonalne odżywianie.
• Dążenie do normalizacji wagi ciała.
• Przyjmowanie leków bądź insulinoterapia.
• Regularna kontrola poziomu glukozy we krwi.
• Regularne wizyty kontrolne u diabetologa.

Cukrzyca a dieta. Co jeść przy cukrzycy?

Po zdiagnozowaniu cukrzycy u wielu chorych pojawiają się liczne pytania o dietę. Pojawia się obawa, że należy całkowicie zrezygnować z konkretnych produktów. Diabetycy często zastanawiają się, czy mogą raz na jakiś czas sięgnąć po słodycze lub jakie owoce mogą jeść przy cukrzycy. Najnowsze podejście w dietetyce klinicznej zakłada, że osoby z cukrzycą przede wszystkim powinny stosować się do zasad zdrowego żywienia i dbać o zbilansowaną dietę bogatą w cenne składniki odżywcze.

Nie oznacza to, że muszą kategorycznie zrezygnować z konkretnych produktów. Kiedy osoba z cukrzycą nabierze doświadczenia w stosowaniu insuliny, wówczas może pozwolić sobie na spożycie umiarkowanych ilości produktów o wyższym ładunku glikemicznym. Odpowiednio dobrana dawka insuliny pomoże utrzymać poziom cukru we krwi w normie. Ważne, aby zachować zdrowy umiar i pamiętać o zasadach zdrowego żywienia. Poniżej znajdziesz wskazówki, o których warto pamiętać w cukrzycy.

• Spożywaj posiłki regularnie. Jedz mniej, ale częściej np. 5-6 posiłków dziennie.
• Zwracaj uwagę na ładunek glikemiczny produktów. Wybieraj te o niższym ładunku glikemicznym (ładunek glikemiczny to wskaźnik, który pokazuje jak porcja danego produktu wpłynie na poposiłkowe stężenie glukozy we krwi).
  
  Aby go obliczyć potrzebujesz informację o zawartości węglowodanów w danej porcji produktu oraz jego indeks glikemiczny.
  
  ŁG = (IG * liczba węglowodanów w gramach) : 100
  
  produkty o niskim ŁG - wynik poniżej 10
  produkty o średnim ŁG - wynik pomiędzy 11–19,
  produkty o wysokim ŁG – wynik powyżej 20.
• Spożywaj produkty bogate w błonnik. Nie tylko pomaga obniżyć poziom cukru we krwi, ale także korzystnie wpływa na układ trawienny. Do dobrych źródeł błonnika zaliczamy produkty pełnoziarniste, warzywa, orzechy i owoce.
• Ogranicz spożycie produktów o wysokiej zawartości cukrów prostych (słodkich napojów, słodyczy). Jeśli lubisz słodycze, dobrym rozwiązaniem są te, które zamiast cukru mają w składzie substancje słodzące o niskim ładunku glikemicznym (np. stewię lub ksylitol).
• Jeśli masz wątpliwości, skonsultuj się z diabetologiem lub dietetykiem. Specjalista pomoże Ci dostosować ilość i kaloryczność posiłków.

Aktywność w cukrzycy. Dlaczego aktywność fizyczna jest ważna dla diabetyków?

Umiarkowany wysiłek fizyczny pełni ważną rolę nie tylko w prewencji, ale również w leczeniu cukrzycy. Odpowiednio dobrany trening pomaga obniżyć poziom glukozy we krwi oraz wspomaga działanie insuliny. W połączeniu ze zbilansowaną i zdrową dietą, korzystnie wpływa na samopoczucie diabetyka.

Razem z lekarzem, dietetykiem lub innym specjalistą warto dobrać odpowiedni rodzaj aktywności fizycznej. W zależności od ogólnej kondycji chorego specjalista może zalecić długie spacery, pływanie, jazdę na rowerze, ćwiczenia aerobowe lub mniej intensywne ćwiczenia.

Ważna jest regularność ćwiczeń i czas ich trwania dostosowany do ogólnej kondycji organizmu. Na początek można zacząć od krótszych treningów, aby przyzwyczaić organizm do regularnego wysiłku fizycznego. W trakcie ćwiczeń zalecana jest kontrola tętna i poziomu cukru we krwi.

Podsumowanie

Diagnoza cukrzycy jest trudnym doświadczeniem dla większości osób. Na szczęście diagnoza to nie wyrok - dzięki osiągnięciom współczesnej diabetologii, z cukrzycą można żyć normalnie i dobrze funkcjonować na co dzień. Ważne jest, aby szybko zdiagnozować chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie połączone ze zmianami w stylu życia.

Bibliografia

1. Myśliwiec M., Cukrzyca u dzieci - etiopatogeneza, diagnostyka i terapia, Forum Medycyny Rodzinnej 2007;1(2):125-133.
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2014, Diabetologia Kliniczna 2014, tom 3, supl. A